ΠΑΡΑΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡAΛΛΑΓΕΣ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ: ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΜΠΟΥΤΙΚΟΥ, ΦΙΛΟΛΟΓΟΣ

Tου γιοφυριού της Άρτας

Η παραλογή αυτή είναι ένα από τα γνωστότερα και ωραιότερα δημιουργήματα της λαϊκής μούσας και στηρίζεται σε μια μακραίωνη παράδοση, σχετική με τη θεμελίωση μεγάλων έργων. Από τους αρχαίους ακόμα χρόνους υπήρχε η δοξασία ότι, για να στερεωθεί και να προφυλαχθεί από κάθε κίνδυνο ένα κτίσμα, έπρεπε να θυσιαστεί στα θεμέλιά του κάποιο ζωντανό πλάσμα. Το γεφύρι της Άρτας, ένα έργο τόσο δύσκολο και θαυμαστό για την εποχή του, ενέπνευσε το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι και πλούτισε την παράδοση με το δικό του θρύλο. Παραλλαγές του τραγουδιού, που αναφέρονται και σε άλλα γεφύρια ή οικοδομήματα, υπάρχουν όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την περιοχή των Βαλκανίων. Το κείμενο που ακολουθεί είναι η κερκυραϊκή παραλλαγή Του γιοφυριού της Άρτας, από την έκδοση του Νικόλαου Γ. Πολίτη Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού (1914).

5 10 15 20 25 30 35 40 45

Σαράντα πέντε μάστοροι κι εξήντα μαθητάδες γιοφύρι-ν-εθεμέλιωναν στης Άρτας το ποτάμι. Oλημερίς το χτίζανε, το βράδυ εγκρεμιζόταν. Μοιριολογούν οι μάστοροι και κλαιν οι μαθητάδες: «Αλίμονο στους κόπους μας, κρίμα στις δούλεψές μας, ολημερίς να χτίζουμε, το βράδυ να γκρεμιέται!» Πουλάκι εδιάβη κι έκατσε αντίκρυ στο ποτάμι, δεν εκελάηδε σαν πουλί, μηδέ σα χελιδόνι, παρά εκελάηδε κι έλεγε, ανθρωπινή λαλίτσα: «Α δε στοιχειώσετε άνθρωπο, γιοφύρι δε στεριώνει· και μη στοιχειώσετε ορφανό, μη ξένο, μη διαβάτη, παρά του πρωτομάστορα την όμορφη γυναίκα, πόρχεται αργά τ' αποταχύ* και πάρωρα* το γιόμα». Τ' άκουσ' ο πρωτομάστορας και του θανάτου πέφτει. Πιάνει, μηνάει της λυγερής με το πουλί τ' αηδόνι: Αργά ντυθεί, αργά αλλαχτεί, αργά να πάει το γιόμα, αργά να πάει και να διαβεί της Άρτας το γιοφύρι. Και το πουλί παράκουσε κι αλλιώς επήγε κι είπε: «Γοργά ντύσου, γοργά άλλαξε, γοργά να πας το γιόμα, γοργά να πας και να διαβείς της Άρτας το γιοφύρι». Να τηνε κι εξανάφανεν* από την άσπρη στράτα. Την είδ' ο πρωτομάστορας, ραγίζεται η καρδιά του. Από μακριά τους χαιρετά κι από κοντά τους λέει: «Γεια σας, χαρά σας, μάστοροι και σεις οι μαθητάδες, μα τι έχει ο πρωτομάστορας κι είναι βαργωμισμένος*; – Το δαχτυλίδι τόπεσε στην πρώτη την καμάρα, και ποιος να μπει και ποιος να βγει το δαχτυλίδι νά 'βρει; – Μάστορα, μην πικραίνεσαι κι εγώ να πά' σ' το φέρω, εγώ να μπω, κι εγώ να βγω, το δαχτυλίδι νά βρω». Μηδέ καλά κατέβηκε, μηδέ στη μέση επήγε· «Τράβα, καλέ μ', τον άλυσο, τράβα την αλυσίδα, τι όλον τον κόσμο ανάγειρα και τίποτες δεν ήβρα». Ένας πιχάει* με το μυστρί*, κι άλλος με τον ασβέστη, παίρνει κι ο πρωτομάστορας και ρίχνει μέγα λίθο. «Αλίμονο στη μοίρα μας, κρίμα στο ριζικό* μας! Τρεις αδερφάδες είμαστε, κι οι τρεις κακογραμμένες, η μια 'χτισε το Δούναβη, κι η άλλη τον Αφράτη*, κι εγώ η πλιο στερνότερη* της Άρτας το γιοφύρι. Ως τρέμει το καρυόφυλλο*, να τρέμει το γιοφύρι, κι ως πέφτουν τα δεντρόφυλλα, να πέφτουν οι διαβάτες. – Κόρη, το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δώσε, πόχεις μονάκριβο αδερφό, μη λάχει* και περάσει». Κι αυτή το λόγον άλλαξε κι άλλη κατάρα δίνει. «Αν τρέμουν τ' άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι, κι αν πέφτουν τ' άγρια πουλιά, να πέφτουν οι διαβάτες, τι έχω αδερφό στην ξενιτιά, μη λάχει και περάσει». Ν. Γ. Πολίτη, Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού

  

---

*αποταχύ: νωρίς το πρωί *πάρωρα: πριν από την ώρα *εξανάφανεν: φάνηκε να έρχεται *βαργωμισμένος: στεναχωρημένος, δύσθυμος *πιχάει: μυστρίζει τη λάσπη, σοβατίζει *μυστρί (μύστρον, μυστρίον): το τριγωνοειδές εργαλείο των κτιστών *ριζικό: μοίρα, πεπρωμένο *Αφράτης: Ευφράτης *η πλιο στερνότερη: η πιο μικρή *καρυόφυλλο: το φύλλο της καρυδιάς *μη λάχει: μην τύχει

Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής 

 Σπάνιες φωτογραφίες του γεφυριού
ένα σερβικό παράλληλο του “γεφυριού της Άρτας”
Φύλλα Εργασίας

 Ολομέλεια της τάξης (1η διδακτική ώρα) 

1. Αφού μεταφέρετε το κείμενο σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου, με μορφή σχολίου να δώσετε τους πλαγιότιτλους του κειμένου στα σημεία που να υποδεικνύουν την εξέλιξη της πλοκής.
 2. Με βάση τους πλαγιότιτλους να συγγράψετε ένα άρθρο που θα δημοσιευόταν σε εφημερίδα εκείνης της εποχής με θέμα τη    '' στοιχείωση''  της λυγερής. Οι εργασίες να αποθηκευτούν στον κοινό φάκελο ¨Λογοτεχνία¨ στην επιφάνεια εργασίας.

 Ομάδα Α΄(2η και 3η διδακτική ώρα)

 1. Να χρωματίσετε τις λέξεις – φράσεις που δείχνουν τα συναισθήματα της λυγερής και τις ψυχολογικές μεταπτώσεις της. Η εργασία να αποθηκευτεί στο φάκελο ¨Λογοτεχνία¨ στην επιφάνεια εργασίας.
 2.Το τραγούδι είναι μιά παραλογή. Να το επιβεβαιώσετε εντοπίζοντας σχετικά στοιχεία του κειμένου. Τα αποτελέσματα αυτής της δραστηριότητας να παρουσιαστούν σε μορφή παρουσίασης. 
3. Να αναζητήσετε στο διαδίκτυο άλλα τραγούδια με το ίδιο θέμα( παραδοσιακά και σύγχρονα) και να τα παρουσιάσετε μαζί με την προηγούμενη δραστηριότητα.
 Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών να παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας στην ολομέλεια της τάξης και να γίνει ανάρτηση των εργασιών στην ιστοσελίδα της τάξης.

 Ομάδα Β΄(2η και 3η διδακτική ώρα)
1. Στο κείμενο εντοπίζονται βασικά χαρακτηριστικά του δημοτικού τραγουδιού όπωςτο ''μοτίβο του πουλιού''και ο ''νόμος των τριών''. Εντοπίστε τα ,χρωματίζοντας με κίτρινο χρώμα και γαλάζιο αντίστοιχα. Η εργασία να αποθηκευτεί στο φάκελο ¨Λογοτεχνία¨ στην επιφάνεια εργασίας.
 2.Να αναφερθείτε με αφορμή την ''κατάρα'' της λυγερής στο ρόλο της ''κατάρας'' διαχρονικά. Να παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας σε μορφή παρουσίασης.
3.  Yποθέτοντας ότι είστε ο πρωτομάστορας  να γράψετε σελίδες του ημερολογίου του με βάση τα γεγονότα του κειμένου.Να παρουσιαστεί το ημερολόγιο σε μορφή παρουσίασης.
 Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών να παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας στην ολομέλεια της τάξης και να γίνει ανάρτηση των εργασιών στην ιστοσελίδα της τάξης.

 Ομάδα Γ΄(2η και 3η διδακτική ώρα) 
1. Να χρωματίσετε ενδεικτικά από ένα παράδειγμα για καθέναν από τους παρακάτω αφηγηματικούς τρόπους που χρησιμοποιούνται στην παραλογή: αφήγηση (γαλάζιο χρώμα), διάλογος (πράσινο). Η εργασία να αποθηκευτεί στο φάκελο ¨Λογοτεχνία¨ στην επιφάνεια εργασίας.
 2..Αφού μελετήσετε την παραλλαγή  το ''γεφύρι της Τρίχας''    να τη συγκρίνετε με την παραλογή και να βρείτε ομοιότητες και διαφορές . Να τις παρουσιάσετε σε μορφή παρουσίασης.
 3. Να αναζητήσετε στο διαδίκτυο εικόνες που απεικονίζουν πέτρινα γεφύρια της Ηπείρου και να εμπλουτίσετε μ’ αυτά την παρουσίαση της δεύτερης δραστηριότητας.
 Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών να παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας στην ολομέλεια της τάξης και να γίνει ανάρτηση των εργασιών στην ιστοσελίδα της τάξης.

 Ομάδα Δ΄(2η και 3η διδακτική ώρα)
 1. Να βρείτε στην παραλογή και να χρωματίσετε τις μεταφορές ( με πράσινο), τις παρομοιώσεις (με κίτρινο) και τις προσωποποιήσεις ( με γαλάζιο). Η εργασία να αποθηκευτεί στο φάκελο ¨Λογοτεχνία¨ στην επιφάνεια εργασίας.
 2.Να παρουσιάσετε (σε μορφή παρουσίασης) το θέμα της
'' στοιχείωσης'' διαχρονικά (π.χ μύθος της Αγλαύρου) αφού ανακαλύψετε σχετικές πληροφορίες στο διαδίκτυο .
 3. Με αφορμή τη δυσκολία κατασκευής του γεφυριού να αναφερθείτε στην κατασκευή μεγάλων έργων στη σημερινή εποχή(σε μορφή παρουσίασης) . 
 Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών
να παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας στην ολομέλεια της τάξης και να γίνει ανάρτηση των εργασιών στην ιστοσελίδα της τάξης .

Oμάδα Ε΄(2η και 3η διδακτική ώρα)

1.Συχνά στο δημοτικό τραγούδι γίνεται χρήση του δραματικού ενεστώτα.Εντοπίστε και σημειώστε με γαλάζιο χρώμα τα ρήματα που απαντώνται σε δραματικό ενεστώτα.Η εργασία να αποθηκευτεί στο φάκελο ¨Λογοτεχνία¨ στην επιφάνεια εργασίας.
2.Το δημοτικό τραγούδι αποτυπώνει τις κοινωνικές δομές της εποχής που δημιουργήθηκε.Εντοπίστε σημεία του κειμένου όπου φαίνεται η πατριαρχική δομή της κοινωνίας του 17ου και 18ου αιώνα.Δημιουργήστε με τα στοιχεία αυτά μια παρουσίαση.
3.Συλλέξτε πληροφορίες στο διαδίκτυο σχετικές με την κατασκευή του ιστορικού γεφυριού της Άρτας.Δημιουργήστε με τα στοιχεία αυτά μια παρουσίαση. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών
να παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας στην ολομέλεια της τάξης και να γίνει ανάρτηση των εργασιών στην ιστοσελίδα της τάξης .

            Πόπη Μπούτικου, φιλόλογος.