ΓΝΩΣΗ

ΓΝΩΣΗ

Πέμπτη 27 Δεκεμβρίου 2018

Φράσεις της αρχαίας ελληνικής με δοτική πτώση που χρησιμοποιούνται στη νέα ελληνική

Α
αβρόχοις ποσί(ν): χωρίς κόπο, εύκολα (κυριολεκτικά με άβρεχτα πόδια)…
άμα τη αφίξει: τη στιγμή της άφιξης, όταν έφτασε…
άμα τη εμφανίσει: τη στιγμή που εμφανίστηκε, μόλις εμφανιστεί…
επί τη εμφανίσει: μόλις (κάποιος) το εμφανίσει, με την εμφάνιση…
ανωτέρα βία: εξαιτίας κάποιου απροσδόκητου γεγονότος…
άφες αυτοίς: συγχώρησέ τους, μην ασχολείσαι μαζί τους…
Β
βάσει: σύμφωνα με, με βάση…
Γ
γαία πυρί μιχθήτω: ας γίνει ό,τι θέλει, αδιαφορώ…
γνωστόν τοις πάσι: γνωστό σε όλους…
Δ
δαπάνη: με έξοδα, με δαπάνη…
δημοσία: δημοσίως…
δόξα πατρί: μέτωπο…
δυνάμει: σύμφωνα με, δυνητικά…
Ε
ειρήσθω εν παρόδω: παρενθετικά…
ελαφρά τη καρδία: επιπόλαια, επιφανειακά…
ελαφρά τη συνειδήσει: χωρίς τύψεις…
ελέω Θεού: με τη βοήθεια / χάρη του Θεού…
ελλείψει: λόγω έλλειψης…
εν συγχύσει: σε κατάσταση σύγχυσης…
εν αγνοία: χωρίς γνώση…
εν αμύνη: σε άμυνα…
εν ανάγκη: αν χρειαστεί..
εν αναμονή: περιμένοντας…
εν αντιθέσει: σε αντίθεση…
εν αποστρατεία: σε αποστρατεία…
εν απουσία: κατά τη διάρκεια της απουσίας (του/της)…
εν τάξει: σωστά, σε τάξη…
εν βρασμώ ψυχής: σε κατάσταση έντονης ψυχικής φόρτισης…
εν γνώσει: γνωρίζοντας, έχοντας γνώση…
εν δήμω: δημοσίως…
εν διαστάσει: σε διάσταση…
εν δράσει: σε δράση…
εν είδει: σαν, με τη μορφή…
εν Ελλάδι: στην Ελλάδα
εν ενεργεία: σε ενεργό υπηρεσία…
εν εξάρσει: σε έξαρση…
εν εξελίξει: σε εξέλιξη…
εν έτει: στο έτος…
εν ευθέτω χρόνω: αργότερα, την κατάλληλη στιγμή…
εν ζωή: στη ζωή…
εν θερμώ: σε έξαψη…
εν ψυχρώ: ψύχραιμα, χωρίς κανέναν απολύτως δισταγμό…
εν ισχύι: σε εφαρμογή…
εν καιρώ: κάποια στιγμή στο μέλλον…
εν κατακλείδι: συνοψίζοντας, κλείνοντας…
εν κινήσει: σε κίνηση…
εν κρυπτώ (και παραβύστω): κρυφά (και μυστικά)…
εν λευκώ: ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς…
εν μέρει: μερικώς…
εν όλω: συνολικά…
εν μέσω: στη μέση…
εν μέτρω: με μέτρο…
εν μία νυκτί: πολύ σύντομα…
εν οίκω: στο σπίτι…
εν ολίγοις: σύντομα, με λίγα λόγια…
εν παρόδω: παρενθετικά…
εν πάση περιπτώσει: τέλος πάντων…
εν πλω: πλέοντας…
εν προκειμένω: σχετικά με το αντικείμενο συζήτησής μας…
εν πρώτοις: αρχικά…
εν ριπή οφθαλμού: αστραπιαία…
εν σπέρματι: σε αρχικό στάδιο…

Παρασκευή 7 Δεκεμβρίου 2018

Διαφορές μοντέρνας-παραδοσιακής ποίησης

Είναι δύσκολο να προσδιορίσουμε τον ορισμό της «Τέχνης» με ακρίβεια. Η Τέχνη καθ’ αυτή, δεν έχει σαφή και προκαθορισμένα όρια, υπόκειται σε κανόνες, μα δε μπαίνει σε καλούπια. Άλλωστε αυτή ακριβώς η ιδιαιτερότητά της είναι που μάς συναρπάζει. Ο όρος «Τέχνη», υποδηλώνει τη δημιουργία, την αέναη κίνηση, την εξέλιξη. Μέρος της Τέχνης αποτελεί βέβαια κι η Λογοτεχνία, που έχει ως παρακλάδι της την Ποίηση. Ούσα αναπόσπαστο κομμάτι της Τέχνης, δε θα μπορούσε ούτε κι η ποίηση να διαφύγει αυτής της γενικότερης εξέλιξης. Η έναρξη της ποιητικής δημιουργίας στη νεότερη Ελλάδα, ως εικός,  σηματοδοτείται με την παραδοσιακή ποίηση, απόληξη της οποίας είναι η μοντέρνα (σύγχρονη) ποίηση. Καθεμιά διαθέτει την αξία της και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της, τα οποία θα αναλυθούν στη συνέχεια.
Όπως προαναφέρθηκε, η παραδοσιακή ποίηση προϋπήρξε της μοντέρνας, καθώς η δεύτερη αποτελεί τη μετεξέλιξή της. Η μετάβαση αυτή δε συνέβη απότομα, καθώς είχε προετοιμαστεί σταδιακά από κάποιους ποιητές (Καβάφης, Καρυωτάκης), που χωρίς να είναι «νεωτερικοί», παραμέρισαν στο έργο τους όλα σχεδόν τα παραδοσιακά στοιχεία.
Σε ό,τι αφορά τα χαρακτηριστικά των δύο ειδών θα μπορούσαμε να πούμε ότι την ειδοποιόδιαφορά μεταξύ τους αποτελεί το γεγονός ότι η παραδοσιακή ποίηση σέβεται τους κανόνεςτου μέτρου, της ομοιοκαταληξίας και της λογικής αλληλουχίας των νοημάτων. Αντιθέτως, στη μοντέρνα ποίηση παρατηρείται η τάση της κατάργησης ή  και η παντελής απουσία του μέτρου, της ομοιοκαταληξίας και των νοημάτων. Η πρώτη λοιπόν υπόκειται σε κανόνες, ενώ η δεύτερη αναιρεί τους κανόνες.

Χαρακτηριστικά παραδοσιακής ποίησης

Ειδικότερα, στην παραδοσιακή ποίηση υπάρχει πάντοτε ο ίδιος αριθμός στίχων σε κάθε στροφή, οι οποίοι διαθέτουν συγκεκριμένο αριθμό συλλαβών και είναι μεταξύ τους ομοιοκατάληκτοι. Ο λόγος είναι φροντισμένος. Χρησιμοποιείται το ποιητικό λεξιλόγιο, καθώς τεχνηέντως αποφεύγεται η χρήση των καθημερινών λέξεων (αντιποιητικές λέξεις) όπως και καθετί που παραπέμπει στον πεζό λόγο, ενώ το ποίημα βρίθει σχημάτων λόγου. Επιπρόσθετα έχουμε τη  λογική ανάπτυξη του αρχικού συλλογισμού, αφού ο τρόπος που παρουσιάζονται τα νοήματα είναι σαφής, ενώ το θέμα είναι άμεσα συνυφασμένο με τον προϊδεαστικό τίτλο του ποιήματος. Η χρήση των σημείων στίξης και της ορθής σύνταξηςείναι αυστηρή, όπως κι ο σεβασμός στο μέτρο, καθώς υπάρχει λυρικότητα στο λόγο. Έτσι το ποίημα υπηρετεί πιστά το στόχο του: την αισθητική απόλαυση, την τέρψη του αναγνώστησεβόμενο πάντοτε τους ανωτέρω κανόνες.

Χαρακτηριστικά μοντέρνας ποίησης

Στον αντίποδα, η μοντέρνα ποίηση έχει ως βασικό χαρακτηριστικό την αμφισβήτηση κάθε κανόνα. Ο στίχος γίνεται ελεύθερος (αυτόματη γραφή), ενώ καταργούνται η ομοιοκαταληξία,το μέτρο κι ο ορισμένος αριθμός συλλαβών. Ο λόγος προσεγγίζει περισσότερο τον πεζό(χρήση καθημερινού/ απλού λεξιλογίου) και οι λέξεις συνδυάζονται μεταξύ τους με πρωτοτυπία, καθώς ορισμένες είναι φαινομενικά αταίριαστες. Συν τοις άλλοις κυριαρχούν οι συνειρμοί κι οι φράσεις γίνονται πολύσημες κι ελλειπτικές, ενώ καταργείται κάθε λογικήνοηματική αλληλουχία, αφού το κεντρικό θέμα παραμένει κρυφό ή υπονοείται εμμέσως. Ο αναγνώστης πρέπει να το ανακαλύψει μόνος του, να το αισθανθεί κι όχι απαραίτητα να το αντιληφθεί. Η λυρικότητα της παραδοσιακής ποίησης απουσιάζει, καθώς εδώ δίνεται έμφαση στη δραματικότητα. Για το σκοπό αυτό επιστρατεύονται τολμηρές μεταφορές κι εικόνες. Η στίξη γίνεται χαλαρή, χρησιμοποιείται αναπάντεχα ή δεν υφίσταται καθόλου. Όσον αφορά στον τίτλο συχνά γίνεται προβληματικός, καθώς κατ’ ουσίαν είναι νοηματικάανενεργός. Τέλος τα εξωραϊστικά στοιχεία και το φροντισμένο ύφος εγκαταλείπονται, διότι ορισμένες ιδέες και συναισθήματα είναι αδύνατο να εκφραστούν ακολουθώντας τους αυστηρούς κανόνες που διέπουν τη μοντέρνα ποίηση.
Σχηματικά θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τις διαφορές παραδοσιακής- μοντέρνας ποίησης στα ακόλουθα σημεία:
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ
Έμμετρος στίχοςΕλεύθερος στίχος
ΟμοιοκαταληξίαΑπουσία ομοιοκαταληξίας
Χωρισμός σε στροφές, με ίσο αριθμό στίχων & συλλαβώνΑνομοιομορφία στροφών, στίχων & συλλαβών
Στίχος προσεγμένος & στολισμένος, «ποιητικές» λέξειςΣτίχος λιτός, «καθημερινές/ αντιποιητικές» λέξεις
Στίξη κανονικήΑπουσία στίξης ή ακανόνιστη στίξη
Διατήρηση νοήματος των λέξεωνΠολυσημία των λέξεων
Λογική ανάπτυξη του θέματος/ αλληλουχία νοημάτωνΥποδήλωση ή απόκρυψη του θεματικού κέντρου/ υπαινικτικός λόγος

Τετάρτη 5 Δεκεμβρίου 2018

30 παγκόσμια λογοτεχνικά αριστουργήματα

Έχει (σοφά) ειπωθεί πως αυτοί που διαβάζουν έχουν τον κόσμο κι αυτοί που βλέπουν τηλεόραση τον χάνουν. Το διάβασμα είναι απόλαυση όπως  είπε  ο μεγάλος διανοητής Bertrand Russell . Τα παρακάτω τριάντα βιβλία σας τα προτείνουμε γιατί είναι ταξιδιάρικα, σοφά, συγκινητικά, τρυφερά, σπουδαία.
 1. Σταφύλια της Οργής του Τζων Στάινμπεκ, γιατί δεν θα ξαναντικρίσετε ποτέ ξανά μετανάστη ή πρόσφυγα με το ίδιο βλέμμα. Και γιατί θα σας κάνει καλύτερους ανθρώπους.

2. Αδερφοί Καραμάζωφ του Φιόντορ Ντοστογιέφσκι, γιατί όπως έχει πει κι ο Κουρτ Βόνεγκατ (βλέπε Νο25) ό,τι πρέπει να ξέρεις για τη ζωή είναι γραμμένο εκεί μέσα.

3. Το Φθινόπωρο του  Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκεζ, γιατί δεν το πήρε τσάμπα το Νόμπελ ο σπουδαίος, συγκινητικός, αριστουργηματικός Κολομβιανός μαιτρ του «μαγικού ρεαλισμού».

4. Ο Ξένος του Αλμπέρ Καμύ, γιατί δεν γίνεται να μην έχεις διαβάσει Καμύ.

5. Ο Καπετάν Μιχάλης του Νίκου Καζαντζάκη, γιατί θα σφιχτεί η καρδιά σας απ’ το μεγαλείο τόσο της φύσης και του χωροχρόνου του έργου, όσο και της λεβέντικης, ηρωικής ψυχής αυτού του… λεβέντη (ναι, «λεβέντη») ήρωα.

6. Το πορτραίτο του Ντόριαν Γκρέι του Όσκαρ Ουάιλντ, γιατί αυτός ο φοβερός Ιρλανδός έγραψε λίγο, αλλά πανέξυπνα.

7. 1984 του Τζωρτζ Όργουελ, γιατί θα πείτε «Τα ΄λεγε ο προφήτης!».

8. Πόλεμος και Ειρήνη του Λέων Τολστόι, γιατί οι Ρώσοι συγγραφείς γράφουν μαγικά κι αυτό είναι έργο που πραγματικά αξίζει να διαβαστεί.

9. Ο μαιτρ και η μαργαρίτα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, γιατί είναι ένα αιχμηρό κι αφοπλιστικά άμεσο ταξίδι απ’ τη Μόσχα ως τη Ναζαρέτ.

10. Ουδέν νεώτερον από το δυτικόν μέτωπο του Έριχ Μαρία Ρεμάρκ, γιατί είναι ένα απ’ τα πιο δυνατά κι άμεσα αντιπολεμικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

11. Ο μικρός πρίγκιπας του Αντουάν ντε Σαιντ Εξυπερύ, γιατί πώς θα κοιτάξεις στα μάτια το παιδί σου, αν δεν το ‘χεις διαβάσει;

12. Μια εποχή στην κόλαση του Αρθούρου Ρεμπώ (κι ας είναι ποίηση), γιατί ο άνθρωπος ήταν («είναι»;) ο Βασιλιάς της Ποίησης. 

13. Τρίτο Στεφάνι του Κώστα Ταχστή (αν και απορρίφθηκε τρις πριν εκδοθεί τελικά με έξοδα του ίδιου του συγγραφέα), γιατί η Νίνα και η Εκάβη είναι η μαμά μας, η γιαγιά μας, η Αθήνα και η πατρίδα μας.

14. Ανεμοδαρμένα ύψη της Έμιλυ Μπροντέ, γιατί είναι ίσως η πιο πολυδιαβασμένη ιστορία απόλυτου, καταστροφικού, μοιραίου, παθιασμένου έρωτα.

15. Το αστείο του Μίλαν Κούντερα, γιατί θα σας «αρπάξει» απ’ τα μούτρα απ’ την πρώτη σελίδα και γιατί λέει μερικές πολύ πικρές αλήθειες.

16. Νανά του Εμίλ Ζολά, γιατί αξίζει να γνωρίσετε μια απ’ τις πιο σαγηνευτικές, αντι-ηρωικές, σκοτεινές και φωτεινές μαζί ηρωίδες της παγκόσμιας λογοτεχνίας.

17. Εν ψυχρώ του Τρούμαν Καπότε, γιατί είναι θρυλικό και γιατί η διήγηση της πραγματικής ιστορίας της άγριας δολοφονίας μιας οικογένειας από το Κάνσας κόβει πραγματικά την ανάσα.

18. Αισθηματική Αγωγή του Γκουστάβ Φλωμπέρ, γιατί είναι και ιστορικό μυθιστόρημα και ρομαντικό ειδύλλιο και αυτοβιογραφικό, ρεαλιστικό τεκμήριο.

19. Το άρωμα του Πάτρικ Ζίσκιντ, γιατί η αγριότητα αυτής της ιστορίας έχει τόσες πολλές αναγνώσεις που δεν γίνεται να σ’ αφήσει αδιάφορο.

20. Η Μεταμόρφωση του Φραντς Κάφκα, γιατί στον Κάφκα χρωστάει πολλά η σύγχρονη πεζογραφία και γιατί οι συμβολισμοί αυτής της νουβέλας θα κάνουν το μυαλό σας να πάρει πολλές στροφές.

21. Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο του Μαρσέλ Προυστ, γιατί είναι θλιμμένο και νοσταλγικό και αυτοβιογραφικό και θεωρείται ένα απ’ τα κορυφαία έργα του 20ου αιώνα.

22. Το εκκρεμές του Φουκώ του Ουμπέρτο Έκο, γιατί ο Ιταλός διανοούμενος αξίζει μια θέση στην καρδιά και τη βιβλιοθήκη σας.

23. Λέσχη-Αριάγνη-Νυχτερίδα του Στρατή Τσίρκα, γιατί (συγχωρήστε τον υποκειμενισμό μας) είναι ένα απ’ τα πιο ολοκληρωμένα και σπουδαία ελληνικά έργα.

24. Το βιβλίο της ανησυχίας του Φερνάντο Πεσσόα, γιατί  αυτός  ο Πορτογάλος γράφει ποίηση σε πεζό λόγο…

25. Σφαγείο Νούμερο 5 του Κουρτ Βόνεγκατ, γιατί το πικρό του χιούμορ, ο αφοπλιστικός του ρεαλισμός και η αισιόδοξη οπτική του για τις στιγμές που περνούν και χάνονται (;) αξίζει να διαβαστούν.

26. Ο λύκος της στέπας του Χέρμαν Έσσε, γιατί η απέχθεια του ήρωα για τον μοντέρνο τρόπο ζωής και η εναγώνια αναζήτηση της βαθύτερης φύσης του αλλοτριωμένου ανθρώπου θα σας προβληματίσουν.

27. Η Πάπισσα Ιωάννα του Εμμανουήλ Ροΐδη, γιατί το ύφος, η γλώσσα και οι τεχνικές του Ροΐδη είναι αμίμητες κι αξίζουν της (λογοτεχνικής) προσοχής σας.

28. Δον Κιχώτης του Μιγκέλ Θερβάντες, γιατί ο άνθρωπος ήταν ένας τρελός που αγαπούσε όσο τίποτα τη Δουλτσινέα του και αγωνιζόταν σε δυο τόμους να τη σώσει (κι ας μην υπήρχε τίποτα απ’ το οποίο έπρεπε να σωθεί).

29. Φάουστ του Γιόχαν Βόλφγκανγκ Γκαίτε, γιατί η αιώνια μάχη καλού-κακού, φωτός-σκιάς αποδίδεται με τον πιο όμορφο, μεστό, ποιητικό λόγο.

30. Ερωτόκριτος του Βιντσέντζου Κορνάρου, γιατί οι ιππότες και οι πριγκίπισσες, οι Ρωμαίοι και οι Ιουλιέτες γίνονται ακόμα καλύτεροι γραμμένοι σε βαριά κρητικά και ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο.