ΡΗΤΟΡΙΚΟΙ ΛΟΓΟΙ-ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ ΛΟΓΟΣ -ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΣΕΝΑΡΙΟ

Θυσία για την πατρίδα

Α. Κείμενο

Σε περιόδους πολέμου οι Αθηναίοι πραγματοποιούσαν με δημόσια δαπάνη μεγαλοπρεπή τελετή προς τιμήν των νεκρών πολεμιστών. Επιστέγασμα της τελετής αυτής αποτελούσε η εκφώνηση τουἘπιταφίου λόγου από επιφανή άνδρα της πόλης. Το απόσπασμα που θα μελετήσετε προέρχεται από τον Ἐπιτάφιο– που, πιθανόν, συντέθηκε από τον Λυσία– προς τιμήν των νεκρών του Κορινθιακού πολέμου.
 

Ὥστε προσήκει τούτους εὐδαιμονεστάτους ἡγεῖσθαι, οἵτινες ὑπὲρ μεγίστων καὶ καλλίστων κινδυνεύσαντες οὕτω τὸν βίον ἐτελεύτησαν, οὐκ ἐπιτρέψαντες περὶ αὑτῶν τῇ τύχῃ οὐδ' ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον, ἀλλ' ἐκλεξάμενοι τὸν κάλλιστον. Καὶ γάρ τοι ἀγήρατοι μὲν αὐτῶν αἱ μνῆμαι,ζηλωταὶ δὲ ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων αἱ τιμαί· οἳ πενθοῦνται μὲν διὰ τὴν φύσιν ὡς θνητοί, ὑμνοῦνται δὲ ὡς ἀθάνατοι διὰ τὴν ἀρετήν. Καὶ γάρ τοι θάπτονται δημοσίᾳ, καὶ ἀγῶνες τίθενται ἐπ' αὐτοῖς ῥώμης καὶ σοφίας καὶ πλούτου, ὡς ἀξίους ὄντας τοὺς ἐν τῷ πολέμῳ τετελευτηκότας ταῖς αὐταῖς τιμαῖς καὶ τοὺς ἀθανάτους τιμᾶσθαι. Ἐγὼ μὲν οὖν αὐτοὺς καὶ μακαρίζω τοῦ θανάτου καὶ ζηλῶ, καὶ μόνοις τούτοις ἀνθρώπων οἶμαι κρεῖττον εἶναι γενέσθαι, οἵτινες, ἐπειδὴ θνητῶν σωμάτων ἔτυχον, ἀθάνατον μνήμην διὰ τὴν ἀρετὴν αὑτῶν κατέλιπον.

Λυσίας, Ἐπιτάφιος τοῖς Κορινθίων βοηθοῖς 79-81

   

Ὥστε προσήκει ἡγεῖσθαι εὐδαιμονεστάτους τούτους, Επομένως ταιριάζει να θεωρούμε πάρα πολύ ευτυχισμένους αυτούς, οἵτινες κινδυνεύσαντες οι οποίοι, αφού αγωνίστηκαν ὑπέρ μεγίστων και καλλίστων για τα πιο μεγάλα και τα πιο ευγενή (ιδανικά), οὕτω τόν βίον ἐτελεύτησαν, έτσι τελείωσαν τη ζωή τους, οὐκ ἐπιτρέψαντες περί αὑτῶν τῇ τύχῃ χωρίς δηλαδή να εμπιστευτούν τους εαυτούς τους στην τύχη οὐδ’ ἀναμείναντες τόν αὐτόματον θάνατον, χωρίς να περιμένουν το φυσικό θάνατο, ἀλλ’ έκλεξάμενοι τόν κάλλιστον. αλλά διαλέγοντας τον πιο ωραίο. Καί γάρ τοι ἀγήρατοι μέν ἔσονται) αἱ μνῆμαι αὐτῶν, Και γι' αυτό βέβαια αγέραστη θα είναι η ανάμνηση τους ζηλωταί δέ (εἰσί) ὑπό πάντων ἀνθρώπων αἱ τιμαί· και αξιοζήλευτες από όλους τους ανθρώπους οι τιμές τους· οἵ πενθοῦνται μέν διά τήν φύσιν ὡς θνητοί, αυτοί βέβαια πενθούνται λόγω της φύσης τους ως θνητοί, ὑμνοῦνται δέ ὡς ἀθάνατοι διά τήν ἀρετήν. υμνούνται όμως ως αθάνατοι λόγω της γενναιότητας τους. Καί γάρ τοι θάπτονται δημοσίᾳ, Και θάβονται με δημόσια φροντίδα καί ἀγῶνες τίθενται ἐπ’ αὐτοῖς και καθιερώνονται προς τιμήν τους αγώνες ρώμης καί σοφίας καί πλούτου, αθλητικοί, μουσικοί και πλούτου (ιππικοί), ὡς ἀξίους ὄντας τούς τετελευτηκότας ἐν τῷ πολέμῳ με την ιδέα ότι είναι άξιοι αυτοί που έχουν πεθάνει στον πόλεμο τιμᾶσθαι ταῖς αὐταῖς τιμαῖς καί τούς ἀθανάτους. να τιμούνται με τις ίδιες τιμές με τους αθάνατους. Ἐγώ μέν οὖν αὐτούς καί μακαρίζω τοῦ θανάτου καί ζηλώ, Εγώ τουλάχιστον αυτούς και τους καλοτυχίζω για το θάνατο και τους ζηλεύω, και οἶμαι μόνοις τούτοις ἀνθρώπων και θεωρώ ότι μόνοι αυτοί από τους ανθρώπους κρεῖττον εἶναι γενέσθαι, άξιζαν περισσότερο να ζήσουν, οἵτινες, ἐπειδή ἔτυχον θνητῶν σωμάτων, οι οποίοι, ενώ είχαν σώματα θνητών, κατέλιπον ἀθάνατον μνήμην άφησαν πίσω τους αθάνατη ανάμνηση διά τήν ἀρετήν αὑτῶν. εξαιτίας της γενναιότητας τους.

 Χαλεπὸν μὲν ἴσως ἐστὶ τοὺς ἐν τοῖς τοιούτοις ὄντας πάθεσι παραμυθεῖσθαι. τὰ γὰρ πένθη οὔτε λόγῳ οὔτε νόμῳ κοιμίζεται, ἀλλ’ ἡ φύσις ἑκάστου καὶ φιλία πρὸς τὸν τελευτήσαντα <τὸν> ὁρισμὸν ἔχει τοῦ λυπεῖσθαι. ὅμως δὲ χρὴ θαρρεῖν καὶ τῆς λύπης παραιρεῖν εἰς τὸ ἐνδεχόμενον, καὶ μεμνῆσθαι μὴ μόνον τοῦ θανάτου τῶν τετελευτηκότων, ἀλλὰ καὶ τῆς ἀρετῆς ἧς καταλελοίπασιν.  εἰ γὰρ θρήνων ἄξια πεπόνθασιν, ἀλλ’ ἐπαίνων μεγάλων
πεποιήκασιν. εἰ δὲ γήρως θνητοῦ μὴ μετέσχον, ἀλλ’ εὐδοξίαν ἀγήρατον εἰλήφασιν, εὐδαίμονές τε γεγόνασι κατὰ πάντα. ὅσοι μὲν γὰρ αὐτῶν ἄπαιδες τετελευτήκασιν, οἱ παρὰ τῶν Ἑλλήνων ἔπαινοι παῖδες αὐτῶν ἀθάνατοι ἔσονται. ὅσοι δὲ παῖδας
καταλελοίπασιν, ἡ τῆς πατρίδος εὔνοια ἐπίτροπος αὐτοῖς τῶν παίδων καταστήσεται. πρὸς δὲ τούτοις, εἰ μέν ἐστι τὸ ἀποθανεῖν ὅμοιον τῷ μὴ γενέσθαι, ἀπηλλαγμένοι εἰσὶ νόσων καὶ λύπης καὶ τῶν ἄλλων τῶν προσπιπτόντων εἰς τὸν ἀνθρώπινον βίον· εἰ δ’ ἔστιν αἴσθησις ἐν Ἅιδου καὶ ἐπιμέλεια παρὰ τοῦ δαιμονίου, ὥσπερ ὑπολαμβάνομεν, εἰκὸς τοὺς
ταῖς τιμαῖς τῶν θεῶν καταλυομέναις βοηθήσαντας πλείστης κηδεμονίας ὑπὸ τοῦ δαιμονίου τυγχάνειν.…

 ΥΠΕΡΕΙΔΗΣ, ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ -ΥΠΕΡ 6.41–43Μτφρ. Α. Τυφλόπουλος – Επιμ. Δ. Ιακώβ. 2006. ΣτοΑνθολόγιο Αρχαίων Ελληνικών Κειμένων. Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας.
"Eίναι σίγουρα δύσκολο να παρηγορήσει κανείς όσους έχουν πάθει αυτές τις συμφορές. Γιατί το πένθος δεν καταλαγιάζει ούτε με λόγια ούτε με νόμους, αλλά ο χαρακτήρας του καθενός και η αγάπη του προς τον νεκρό θα θέσει το όριο της λύπης του... 
Πρέπει, όμως, να φανούμε θαρραλέοι και να διώχνουμε τη λύπη όσο το δυνατόν, και να μην θυμόμαστε μόνο τον θάνατο των νεκρών αλλά και την αρετή που μας άφησαν κληρονομιά. 
Αν, ο θάνατός τους αξίζει, βέβαια, τον θρήνο, τα κατορθώματά τους απαιτούν μεγάλους επαίνους. Παρότι δεν γέρασαν, όπως αναλογεί σε κάθε θνητό, απέκτησαν ωστόσο αγέραστη δόξα και απόλυτη μακαριότητα.Και όσοι πέθαναν άκληροι, θα έχουν για παιδιά τους τους επαίνους των Ελλήνων. Όσοι πάλι άφησαν πίσω τους απογόνους, η εύνοια της πατρίδας θα αναλάβει την επιμέλεια των παιδιών για αυτούς. 
Επιπλέον, αν ο θάνατος είναι όμοιος με την ανυπαρξία, οι νεκροί έχουν απαλλαγεί από αρρώστιες και λύπες και όλα τα υπόλοιπα που πλήττουν τη ζωή των ανθρώπων·
Αν, πάλι, υπάρχει αίσθηση στον Άδη ακόμη και κάποιος θεός μας φροντίζει, όπως υποθέτουμε, τότε είναι λογικό όσοι υπερασπίστηκαν τη λατρεία των θεών, όταν αυτή απειλούνταν, να αποκτούν εκ μέρους του θεού κάθε φροντίδα…"

2.Α ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ.

Λυσίας

•   Η σπουδαιότητα που απέδιδαν οι αρχαίοι Έλληνες στην αυτοθυσία για χάρη της πατρίδας,

•   Παράλληλες περιπτώσεις θυσίας για την πατρίδα από τη σύγχρονη πραγματικότητα, όχι μόνο από τον ελληνικό, αλλά και από τον διεθνή χώρο,

•    Ποια είναι η σύγχρονη αντίληψη περί θυσίας για την πατρίδα και κατά πόσο διαμορφώνονται στις μέρες μας ανάλογες καταστάσεις.

            Οι επιτάφιοι είναι επικήδειοι λόγοι που εκφωνούνταν από επιφανή άνδρα και είχαν σκοπό να τιμήσουν τους νεκρούς του πολέμου. Σύμφωνα με τον Δημοσθένη (20.141), οι επιτάφιοι λόγοι ήταν ίδιον της Αθήνας. Ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει «πάτριον νόμον» την οργάνωση της επικήδειας τελετής στον Κεραμεικό και υπάρχει η άποψη ότι η θεσμοθέτηση αυτής της τελετής έγινε από τον Σόλωνα.

Με αυτόν το επιτάφιο λόγο ο ομιλητής θέλει να τιμήσει τους νεκρούς του Κορινθιακού πολέμου. Στους στόχους του, όμως, συγκαταλέγεται και η μείωση του πόνου των συγγενών τους. Υπηρετώντας, λοιπόν, αυτόν το στόχο προσπαθεί να αναδείξει το συγκεκριμένο τρόπο θανάτου ως τον καλύτερο.

Ισχυρίζεται ότι οι τιμώμενοι νεκροί αξίζει να θεωρηθούν ευτυχισμένοι, γιατί έτυχαν του καλύτερου θανάτου. Πέθαναν πολεμώντας για τη διαφύλαξη υψηλών ιδανικών αφήνοντας στη μνήμη όλων την εικόνα γενναίων και ρωμαλέων πολεμιστών. Δεν περίμεναν το φυσικό θάνατο κι έτσι δεν υπέστησαν τη φθορά, που επιφέρει η φύση. Αποδείχθηκαν κύριοι του εαυτού τους, αφού επέλεξαν ακόμη και τον τρόπο θανάτου τους. Αυτός ο ίδιος ο θάνατος είναι που τους καθιστά στην ουσία αθάνατους, γιατί πάντα θα δοξάζονται και θα μνημονεύονται. Έτσι θα παραμένουν ζωντανοί, όσο ζουν στη μνήμη μας. Για το λόγο αυτόν αξίζει να τιμηθούν ως αθάνατοι με την πρέπουσα τελετή. Ο θάνατός τους θεωρείται από τον ομιλητή αξιοζήλευτος.

Περισσότερα θα βρείτε ΕΔΩ

«Αποφασίσαμε να προωθήσουμε παγκοσμίως το πρόγραμμα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας, διότι η κοινωνία χρειάζεται ένα εργαλείο για να αναπτύξει την δημιουργικότητά της, να εισάγει καινούργιες ιδέες και να προσφέρει στον άνθρωπο περισσότερες γνώσεις. Με άλλα λόγια πρόκειται για μια τάση επιστροφής του παγκόσμιου πολιτισμού στο πνεύμα και τη γλώσσα των Ελλήνων»

Πρώην Πρόεδρος της Apple, John Sculley

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΟΜΑΔΑ Α

1.Αφού μεταφέρετε το κείμενο σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου να βρείτε τα αντικείμενα των ρημάτων και να τα σημειώσετε με γαλάζιο χρώμα, τα αντικείμενα των απαρεμφάτων με πράσινο και τα αντικείμενα των μετοχών με κίτρινο χρώμα.

2.Επισκεφθείτε την ηλεκτρονική σελίδα Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και βρείτε τις σημασίες του ρήματος τυγχάνω. Στη συνέχεια αναζητήστε στο λεξικό του Τριανταφυλλίδη ομόρριζες λέξεις της νέας Ελληνικής από τα θέματα( τυχ*- και τευχ*) και δημιουργήστε τέσσερεις προτάσεις.  

3.Σε πρόγραμμα  παρουσίασης παρουσιάστε αναλυτικά τα στάδια των τιμών που προσφέρει η πόλη στους νεκρούς του πολέμου.
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών να παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας στην ολομέλεια της τάξης και να γίνει ανάρτηση των εργασιών στην ιστοσελίδα της τάξης.

ΟΜΑΔΑ  Β  

1.Αφού μεταφέρετε το κείμενο σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου να βρείτε τις επιρρηματικές μετοχές και να τις σημειώσετε με γαλάζιο χρώμα, τις επιθετικές με πράσινο και τις κατηγορηματικές με κίτρινο χρώμα.
2.Επισκεφθείτε την ηλεκτρονική σελίδα Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και βρείτε τις σημασίες του ρήματος μακαρίζω. Στη συνέχεια αναζητήστε στο λεξικό του Τριανταφυλλίδη ομόρριζες λέξεις της νέας Ελληνικής και δημιουργήστε τέσσερεις προτάσεις.
3.Αφού συλλέξετε  πληροφορίες σχετικές με τους Επιταφίους Λόγους στην αρχαιότητα(καταγωγή, καθιέρωση, σκοπός, τυπική δομή) δημιουργήστε μια παρουσίαση.
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών να παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας στην ολομέλεια της τάξης και να γίνει ανάρτηση των εργασιών στην ιστοσελίδα της τάξης.

                            

                        

ΟΜΑΔΑ   Γ 

 1.Αφού μεταφέρετε το κείμενο σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου να εντοπίσετε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς που απαντούν με μορφή εμπρόθετου προσδιορισμού και να τους σημειώσετε με γαλάζιο χρώμα και τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς που απαντούν με μορφή πλάγιας πτώσης με πράσινο χρώμα.
2.Επισκεφθείτε την ηλεκτρονική σελίδα Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και βρείτε τις σημασίες του ρήματος γίγνομαι .Στη συνέχεια αναζητήστε στο λεξικό του Τριανταφυλλίδη  ομόρριζες λέξεις της νέας Ελληνικής από τα θέματα( γεν*- και γιν*-) και δημιουργήστε τέσσερεις προτάσεις.
3. Σε πρόγραμμα παρουσίασης παρουσιάστε ομοιότητες και διαφορές στους τρόπους με τους οποίους τιμά σήμερα η Πολιτεία τους πεσόντες πολέμου.
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών να παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας στην ολομέλεια της τάξης και να γίνει ανάρτηση των εργασιών στην ιστοσελίδα της τάξης.

ΟΜΑΔΑ   Δ 

 1.Αφού μεταφέρετε το κείμενο σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου να εντοπίσετε τα υποκείμενα των προσωπικών ρημάτων και να τα σημειώσετε με γαλάζιο χρώμα και τα υποκείμενα των απροσώπων ρημάτων και απροσώπων εκφράσεων με πράσινο χρώμα.

2.Επισκεφθείτε την ηλεκτρονική σελίδα Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και βρείτε τις σημασίες του ρήματος ἡγοῦμαι . Στη συνέχεια αναζητήστε στο λεξικό του Τριανταφυλλίδη ομόρριζες λέξεις της νέας Ελληνικής και δημιουργήστε τέσσερεις προτάσεις.
3.Σε πρόγραμμα παρουσίασης να παρουσιάσετε τρία αντιθετικά ζεύγη του κειμένου και να αναλύσετε τη λειτουργία του αντιθετικού σχήματος στον ρητορικό λόγο.
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών να παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας στην ολομέλεια της τάξης και να γίνει ανάρτηση των εργασιών στην ιστοσελίδα της τάξης.

ΟΜΑΔΑ   Ε 

 1.Αφού μεταφέρετε το κείμενο σε Πρόγραμμα Επεξεργασίας Κειμένου να εντοπίσετε τα υποκείμενα των απαρεμφάτων και να τα σημειώσετε με γαλάζιο χρώμα, τα υποκείμενα των απόλυτων μετοχών με πράσινο χρώμα και των συνημμένων μετοχών με κίτρινο.

2.Επισκεφθείτε την ηλεκτρονική σελίδα Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και βρείτε τις σημασίες του ρήματος έκ-λέγομαι Στη συνέχεια αναζητήστε στο λεξικό του Τριανταφυλλίδη  ομόρριζες λέξεις της νέας Ελληνικής από τα θέματα (λεγ*, λογ*, Fρη*) και δημιουργήστε τέσσερεις προτάσεις.

3.Επισκεφθείτε την Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα και μελετήστε το παράλληλο κείμενο ''Δημοσθένης, Ἐπιτάφιος 32-34''.

Τόσο το παραπάνω κείμενο όσο και το κείμενο της ενότητας ανήκουν σε επιτάφιους λόγους. Εντοπίστε και παρουσιάστε σε πρόγραμμα παρουσίασης τις θεματολογικές και υφολογικές ομοιότητες των δύο κειμένων.
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών να παρουσιάσετε τα αποτελέσματά σας στην ολομέλεια της τάξης και να γίνει ανάρτηση των εργασιών στην ιστοσελίδα της τάξης.

Πόπη Μπούτικου. φιλόλογος