Η χρήση τού κόμματος : Το συχνότερο σημείο στίξεως

Βασικός ρόλος τού κόμματος είναι να αποδίδει, όσο είναι εφικτό σε γραπτό κείμενο, τις παύσεις τού λόγου, αλλά και να χωρίζει διάφορα στοιχεία του. Ωστόσο, επειδή συνδέεται με τις παύσεις τής προφορικής ομιλίας, οι οποίες έχουν ποικίλο λειτουργικό ρόλο, συχνά παρατηρείται αβεβαιότητα ως προς τη χρήση ή τη θέση του.
Υπάρχει η τάση να τίθεται κόμμα σε σημεία τής πρότασης στα οποία θεωρείται ότι ο αναγνώστης πρέπει να σταματήσει για λίγο την ανάγνωση ή να προσέξει περισσότερο κάποιο τμήμα της. Αυτή η τάση, πάντως, προκαλεί την εντύπωση τής έλλειψης αρχών στη χρήση τού κόμματος, ότι ο γράφων μπορεί κατά το δοκούν να βάζει όπου κρίνει κόμμα, πράγμα που, στην εκπαιδευτική και εκδοτική τουλάχιστον πράξη, λειτουργεί εις βάρος τής δόμησης γραπτών κειμένων βάσει των αρχών τού γραπτού λόγου.

α) Χρησιμοποιούμε το κόμμα:

• μεταξύ στοιχείων σε ασύνδετο σχήμα:
Οι αλλαγές αυτές χρειάζονται σκέψη, συζήτηση, διαβούλευση και ωρίμαση.
Ο Παύλος, ο Ανδρέας, η Μαρία, η Ελένη και ο Φοίβος πήγαν μαζί διακοπές.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Δεν βάζουμε κόμμα σε διαδοχικές λέξεις, όταν η μία προσδιορίζει την άλλη:
Το κακοσυντηρημένο επαρχιακό οδικό δίκτυο γίνεται αιτία πολλών ατυχημάτων.
Όμως: Έμεινε έγκλειστος σε έναν φτωχό, μίζερο, αφιλόξενο χώρο (εδώ τα επίθετα προσδιορίζουν το καθένα χωριστά το ουσιαστικό «χώρο», ενώ στο προηγούμενο παράδειγμα το «κακοσυντηρημένο» προσδιορίζει το «επαρχιακό οδικό δίκτυο» και το «επαρχιακό» προσδιορίζει το «οδικό δίκτυο»).

• μεταξύ προτάσεων που συνδέονται μέσω τού αλλά:
Το ζήτημα τής παιδείας απασχόλησε τα μέλη τής επιτροπής, αλλά η συζήτηση δεν οδήγησε σε λήψη αποφάσεων.
Δεν βάζουμε κόμμα όταν ο παραπάνω σύνδεσμος συνοδεύει ονοματική φράση:
Δεν μου απάντησε ο Γιάννης αλλά ο Γιώργος.
Τα ακόλουθα στοιχεία τοποθετούνται μεταξύ κομμάτων (όταν η αρχή ή το τέλος τους συμπίπτει με την αρχή ή το τέλος τής πρότασης, το κόμμα παραλείπεται):

• η δευτερεύουσα επιρρηματική πρόταση:
Αν δείτε καπνό από τη μεριά τού δάσους, ειδοποιήστε αμέσως την Πυροσβεστική.
Όταν αισθανθείς καλύτερα, θα πάμε εκδρομή στο νησί.
Δεν θέλει να έρθει στο μπαρ, επειδή νιώθει πολύ κουρασμένη.
Θα σου στείλω την αίτηση ηλεκτρονικά, για να τη συμπληρώσεις και να μου την επιστρέψεις.

• η επεξήγηση:
Κανείς από τους δύο υποψηφίους, τον Γιαννόπουλο και τον Πετράκη, δεν έχει τα απαιτούμενα προσόντα για τη θέση τού προϊσταμένου.

• η αναφορική πρόταση με το που ή το ο οποίος, όταν προσθέτει κάποιο στοιχείο στη λέξη στην οποία αναφέρεται (αυτή η πρόταση ονομάζεται μη περιοριστική ή πλεοναστική/προσθετική αναφορική πρόταση). Σημειώνεται ότι στον προφορικό λόγο η συγκεκριμένη πρόταση περικλείεται πάντοτε από παύσεις:
Πηγές τού Υπουργείου ανέφεραν χτες πως η υπόθεση, που φυσικά ερευνήθηκε σε βάθος, μπορεί να προκαλέσει πολιτικό σκάνδαλο.

• η κλητική προσφώνηση εντός τής πρότασης:
Γιατί, κυρία δήμαρχε, δεν αναφέρατε αυτό το πρόβλημα στον προεκλογικό σας αγώνα;

• η παρενθετική πρόταση:
Η κυβέρνηση, πρόσθεσε ο υπουργός, είχε από την αρχή επισημάνει τον κίνδυνο κοινωνικής αναστάτωσης.

• συχνά το προτασιακό ή το κειμενικό επίρρημα:
Χωρίς κανένα στοιχείο, λοιπόν, διαδίδεται ότι η ακτή έχει γίνει ορμητήριο λαθρεμπόρων.
Βεβαίως, η λύση αυτή είναι σαφώς οικονομικότερη.
Ευτυχώς, η οδική βοήθεια έφτασε πολύ γρήγορα.

Επίσης, το κόμμα χρησιμοποιείται:
• σε διαλογικό τμήμα λόγου, για να διαχωριστεί το προφορικό τμήμα (τι είπε κάποιος) από το περιγραφικό (ποιος είπε κάτι):
– Περάστε στο σαλόνι, είπε η οικοδέσποινα.
Δεν βάζουμε όμως κόμμα σε διαλογικά τμήματα που τοποθετούνται σε εισαγωγικά:
«Περάστε στο σαλόνι» είπε η οικοδέσποινα.

• στους αριθμούς για τη διάκριση των δεκαδικών ψηφίων:
Η μέση διάρκεια ζωής σε αυτή τη χώρα είναι 64,3 χρόνια.
Η τιμή τής αμόλυβδης βενζίνης έπεσε στο 1,524 ευρώ.

• στο αναφορικό ό,τι, όπου ονομάζεται υποδιαστολή:
Ο αέρας παρέσυρε ό,τι βρήκε μπροστά του.

β) Δεν χρησιμοποιούμε κόμμα:

• Στο ασύνδετο σχήμα, το τελευταίο υποκείμενο πριν από το ρήμα δεν παίρνει κόμμα:
Η άνοιξη, το καλοκαίρι, το φθινόπωρο, ο χειμώνας είναι οι εποχές τού έτους.

• Πριν από το και γενικά δεν μπαίνει κόμμα, επειδή το και συνδέει όμοιους όρους:
Η Ελλάδα, η Ιταλία και η Κύπρος θα συνεργαστούν σε εκπαιδευτικά θέματα.
Ο εισηγητής παρουσίασε και εξήγησε το σχέδιο ανάπλασης τής περιοχής.
Αυτός ο κανόνας όμως έχει γίνει αφορμή παρανοήσεων: δεν σημαίνει ότι όπου βλέπουμε και δεν μπορεί να προηγείται κόμμα. Πριν από το και δεν τίθεται κόμμα υπό την προϋπόθεση ότι συνδέει όμοιους όρους στη σειρά, χωρίς να παρεμβάλλεται τμήμα λόγου:
Ο υπουργός αναφέρθηκε εκτενώς στην οικονομική κρίση και έδωσε απαντήσεις για την πολιτική που θα ακολουθήσει.
Ο υπουργός αναφέρθηκε εκτενώς στην οικονομική κρίση, χωρίς να κάνει λόγο για ευθύνες, και έδωσε απαντήσεις για την πολιτική που θα ακολουθήσει.

Επίσης, κόμμα τίθεται πριν από το και, όταν αυτό ανήκει σε επιρρηματικές φράσεις (και μάλιστα, και δη), οι οποίες χρησιμοποιούνται, όχι για να συνδέσουν όμοιους όρους, αλλά για να προσθέσουν με έμφαση κάτι στα ήδη λεχθέντα:
Ζήτησε τα λεφτά του πίσω, και μάλιστα με τόκο!

• Δεν χωρίζονται με κόμμα οι φράσεις ή οι προτάσεις που εισάγονται με τα ούτε, είτε, μήτε:
Ούτε οι αγορές ούτε οι επενδυτές μπόρεσαν να διαμορφώσουν κοινή άποψη για την πορεία τού δολαρίου.
Είτε στη θάλασσα είτε στο βουνό οι διακοπές είναι πάντα ευχάριστες.

• Και οι μετοχικές φράσεις, όταν είναι σύντομες, δεν χωρίζονται με κόμμα:
Περπατούσε μασουλώντας λαίμαργα ένα μεγάλο σάντουιτς.
Όταν λειτουργούν ως εισαγωγή σε πρόταση, είναι εκτενείς ή λειτουργούν ως επεξηγήσεις ή επιρρηματικές προτάσεις, χωρίζονται με κόμμα:
Έχοντας απολέσει τα αποθεματικά τού Ταμείου μέσω χρηματιστηριακών επενδύσεων, η διοίκηση δεν μπορούσε πλέον να πληρώσει τις συντάξεις των ασφαλισμένων.

Γεώργιος Μπαμπινιώτης

«Σύγχρονη Σχολική Γραμματική για όλους»