Ιστορία της αρχαίας ελληνικής γλώσσας

Θεωρία Γραμματικής Αρχαίας Ελληνικής

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Θεωρία Γραμματικής Αρχαίας ΕλληνικήςΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Θεωρία Γραμματικής Αρχαίας ΕλληνικήςΘεωρία Γραμματικής Αρχαίας Ελληνικής

ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΙΠΙΔΗ(ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΣΚΗΝΗ 1^Η (1-82)

1. Παρουσίαση της ηρωίδας και στοιχεία του γένους και ήθους της.
2. Σκηνογραφική παρουσίαση, πλαίσιο-σκηνικό.
3. Εισάγει δύο από τα πρόσωπα του δράματος, το Θεοκλύμενο και τη Θεονόη (προοικονομεί τις ακόλουθες σκηνές).

Περιεχόμενο: Η Ελένη κάθεται ικέτιδα στον τάφο του Πρωτέα στην Αίγυπτο και εξηγεί γιατί βρίσκεται εκεί.  Μιλά για το γένος του Πρωτέα (γενεαλογία του Πρωτέα) και την καταγωγή της. Εξιστορεί τη νίκη της Θεάς Αφροδίτης (μήλο της έριδας) και ο Δίας αντί να τη δώσει ως δώρο στον Πάρη, η Ηρα του έδωσε το είδωλο της Ελένης και ο δίας την έστειλε στην Αίγυπτο, στο παλάτι του Πρωτέα μέχρι να επιστρέψει ο Μενέλαος από την Τροία. Ξέρει πως οι Έλληνες την καταριούνται ως αιτία του πολέμου. Το μόνο που την κρατά στην ζωή είναι το ότι της είπε ο Ερμής πως ο Μενέλαος θα τη βρει και θα επιστρέψει στη Σπάρτη. Όμως, η μνηστεία του Θεοκλύμενου είναι κι άλλο πρόβλημα, γι αυτό κατέφυγε για προστασία (ικέτιδα) στον τάφο του Πρωτέα(προϊστορία της Ελένης).

Σκηνικό: Το παλάτι του βασιλιά της Αιγύπτου στη Φάρο (Αλεξάνδρεια). Στο βάθος φαίνονται τα νερά του ποταμού Νείλου. μπροστά από το παλάτι βρίσκεται ο τάφος του Πρωτέα.

Ήθος της Ελένης: Σέβεται τον Πρωτέα και τονίζει την ευσέβειά του, αντίθετα με την αντιπάθεια που τρέφει για τον Θεοκλύμενο. Είναι περήφανη για την καταγωγή της και για την ομορφιά της, αλλά νιώθει και ενοχές για τη δυστυχία που προκάλεσε στο Μενέλαο. Θεωρεί τον εαυτό της καταραμένο που ήταν η αιτία του πολέμου και υποφέρει που τη θεωρούν αμαρτωλή και άπιστη (τραγικότητα). Η Ελένη εμφανίζεται αφοσιωμένη σύζυγος και αποφασισμένη να επιστρέψει στο Μενέλαο. Βασικό στοιχείο η αγάπη της για τιμή και αξιοπρέπεια.

Στοιχεία της τραγικότητας της Ελένης: α. δίλημμα: να μείνει πιστή σύζυγος ή να παντρευτεί το Θεοκλύμενο. β. βρίσκεται σε ξένηχώρα μακριά από την πατρίδα της. γ. κακολογείται από τους Έλληνες ως η αιτία του πολέμου δ. αισθάνεται όργανο των θεών.

Ελένη-Πηνελόπη: Η Πηνελόπη περιμένει πιστή στον Οδυσσέα περιμένοντάς τον στην Ιθάκη, χωρίς να ενδίδει στους μνηστήρες. Το ίδιο η Ελένη περιμένει το Μενέλαο στην Αίγυπτο και δεν ενδίδει στο Θεοκλύμενο.

ΣΚΗΝΗ 2^Η    Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΤΕΥΚΡΟΥ

Περιεχόμενο: Εμφανίζεται στη σκηνή ο Τεύκρος, ετεροθαλής αδελφός του Αίαντα. Εκφράζει το μίσος του για την Ελένη χωρίς να ξέρει ότι είναι η ίδια και λέει πως εκπροσωπεί τα συναισθήματα όλων των Ελλήνων. Εξηγεί γιατί ήρθε στην Αίγυπτο και πληροφορεί την Ελένη για την άλωση της Τροίας και την τύχη των Ελλήνων ηρώων, για το θάνατο του Μενέλαου, τον απαγχονισμό της μητέρας της Λήδας και για τους αδελφούς της Διόσκουρους και τέλος πως πάει στην Κύπρο να ιδρύσει μια πόλη, τη Σαλαμίνα και γι αυτό ήρθε για να πάρει μαντεία από τη Θεονόη. Η Ελένη του λέει πως ο Θεοκλύμενος σκοτώνει όποιον Έλληνα βρει (δεν λέει ότι ο λόγος είναι αυτή) και τον συμβουλεύει να φύγει γρήγορα και ο Τεύκρος έτσι κάνει εκφράζοντας ξανά το μίσος του για την Ελένη.

Σκηνικά: ο Τεύκρος μόλις μπαίνει ενθουσιάζεται με τις στοές και τους ωραίους θριγκούς του παλατιού.

Καινοτομίες του Ευριπίδη: παρουσιάζει τον Τεύκρο να επισκέπτεται την Αίγυπτο και τον κάνει να μην ενδιαφέρεται για τον αδελφό του. Παρουσιάζει επίσης τη Λήδα και τους Διόσκουρους να αυτοκτονούν. Σκοπός του για να δώσει τις σχετικές με τους Έλληνες πληροφορίες και για να κάνει ακόμα πιο τραγική τη θέση της Ελένης.

Τραγική ειρωνεία: α. Ο Τεύκρος καταριέται την Ελένη χωρίς να ξέρει ότι η νέα είναι η ίδια η Ελένη, μάλιστα λέει πως της μοιάζει γι αυτό του τη θύμισε.

 β. Είναι  βέβαιος ότι είδε την Ελένη στην Τροία και ότι αυτή χάθηκε στη θάλασσα μαζί με τον Μενέλαο.

Ψυχογραφία των προσώπων: Τεύκρος: στην αρχή αισθάνεται ικανοποίηση βλέποντας τους ωραίους θριγκούς στο παλάτι, μετά νιώθει έκπληξη και μίσος βλέποντας την Ελένη. Στη συνέχει δίχνει κατανόηση στις ερωτήσεις της Ελένης και απαντά με ψυχραιμία. Στο τέλος είναι ευσυβής και ευγνώμων.

Ελένη: Στην αρχή αισθάνεται έκπληξη και απορία βλέποντας την αποστροφή του Τεύκρου. Μετά θλίψη και απογοήτευση για το ότι την μισούν οι έλληνες. Στη συνέχεια η θλίψη και ο πόνος μεγαλώνει μαθαίνοντας για την τύχη των αγαπημένων της προσώπων. Πάντως τα δέχεται όλα με αξιοπρέπεια.

Ρόλος της σκηνής με τον Τεύκρο:  δεν παρουσιάζεται ξανά στο έργο. Για να προσδώσει δραματικό χαρακτήρα στο έργο. Ο Τεύκρος δίνει πληροφορίες στην Ελένη. Ο Ευριπίδης διαλέγει τον Τεύκρο γιατί κατάφερε να αλλάξει λίγο το μύθο και να τον προσαρμόσει όπως ήθελε. Επίσης ήθελε να θυμίσει στους Αθηναίους έναν παλιόσύμμαχο, μετά τη Σικελική καταστροφή, τη Σαλαμίνα.

Εποικοδομητικά στοιχεία: πληροφορεί την Ελένη α. για το μίσος των Ελλήνων και θίγεται έτσι η ξιοπρέπειά της και αυξάνεται η τραγικότητά της β. για την αυτοκτονία της μητέρας και αδελφών της εξαιτίας της και μεγαλώνει ο πόνος της, γ. για το θάνατο του Μενέλαου, η πιο σημαντική πληροφορία, αφού αναιρεί τις προσδοκίες της Ελένης.

ΠΑΡΟΔΟΣ

ΚΟΜΜΟΣ στ.196-288

δραματικός- τραγικός χαρακτήρας, τραγική ειρωνεία

Ο Τεύκρος φελυγει και η Ελένη θρηνεί για το θάνατο του Μενελάου και καλεί την Περσεφονη να τη συνοδέψει στο θρήνο της. Τότε έχεται ο Χορός που άκουσε το μοιρολόι της Ελένης, η οποία λέει γιατί θρηνεί και ο Χορός συνδέει το θρήνο της Ελένης με το δικό του (Ελληνίδες δούλες στην Αίγυπτο-θρηνούν για τον Τρωικό πόλεμο).

Ο ρόλος του Χορού

α. Ο ιδανικός θεατής: αμερόληπτος κριτής, κοινή γνώμη.

β. Όργανο του ποιητή: εκφράζει τις απόψεις του ποιητή.

γ. Κατώτερος υποκριτής: έχει δικό του χαρακτήρα και κίνητρα: Είναι γυναίκες όπως η Ελένη, για να συμμεριστούν τον πόνο της και να τη βοηθήσουν να αποδράσει. Είναι ευαίσθητος και τονίζει τη σημασία της τιμής και της αξιοπρέπειας.

Το ήθος της Ελένης

Γυναίκα ευαίσθητη και τρυφερή και είναι βαθιά δυστυχισμένη για τις συμφορά της. Νιώθει ένοχη για τον Τρωικό πόλεμο και υποφέρει γιατί έχασε την τιμή και την αξιοπρέπειά της. Η θλίψη της έρχεται από τα νέα του Τεύκρου, επειδή κατάλαβε ότι έχει ευθύνη για τον πόλεμο, ότι έχασε την τιμή της άδικα και ότι είναι εγκλωβισμένη σε μια ξένη χώρα.→τραγικότητα της ηρωίδας

Ο ρόλος των θεών: επεμβαίνουν στη ζωή των θνητών, Δίας-Λήδα, Αφροδίτη-Πάρης, Ήρα-Ελένη.

στ. 289-371

Η Ελένη εκφράζει την απόγνωση και την απελπισία της για τη δυστυχία που τη βρήκε και ο χορός την παρηγορεί και την προτρέπει να ελπίζει και τη συμβουλεύει να πάει για μαντεία στη Θεονόη.

Ήθος της Ελένης

Παρουσιάζεται  να υποφέρει ως γυναίκα, σύζυγος, μητέρα και κόρη αφού χάθηκαν τα αγαπημένα της πρόσωπα. Ει΄ναι υπεύθυνη, έντιμη και αξιοπρεπής και νιώθει ένοχη. Επίσης είναι φιλόπατρις και αποστρέφεται τη δουλεία. Τέλος έχει ένα ήθος ηρωϊκό γιατί προτιμά να πεθάνει παρά να προσβάλει την τιμή και την αξιοπρέπειά της. Γι αυτό νιώθει μεγάλη πίκρα και πόνο.

Ήθος του Χορού: Δείχνει την αγάπη του για την Ελένη και την παρηγορεί. Ο ρόλος του Χορού εδώ είναι για να γίνει το αντίβαρο της Ελένης, γιατί έχει χάσει τη ψυχραιμία της και έτσινα φέρει ισορροποία.

Τιμή-Αξιοπρέπεια

Ο πιο σημαντικός λόγος που πονάει η Ελένη (εσωτερικός λόγος - ενώ οι συμφορές είναι εξωτερικοί λόγοι). Ειναι σαν τους ήρωες του Ομήρου που δεν θέλουν να αμαυρώσουν την τιμή και την υπόληψή τους. Η ίδια λέει ότι αυτή ορίζει τον τρόπο ζωής της και την ίδια τη ζωή της.

Τραγικότητα: η τύχη της ορίστηκε από τους θεούς και τώρα βρίσκεται σε πολύ δύσκολη κατάσταση, σε φοβερά μεγάλη δυστυχία.

Ομορφιά: αναρρωτιέται αν τη βοήθησε το ότι είναι όμορφη και πιστεύει πως η ομορφιά της είναι η αιτία για τη μοίρα της.

Πολιτιστικά στοιχεία: α. Οι αρχαίοι έλληνες πίστευαν πως οι θεοί είναι σαν τους ανθρώπους και στην εμφάνιση και στο χαρακτήρα(ανθρωπόμορφοι).  β. απέδιδαν μεγάλη σημασία στην τιμή και την υποληψή τους, γ. είχαν έντονη αγάπη για την πατρίδα τους, δ. θεωρούσαν βάρβαρο κάθε άλλο από Έλληνα και τέλος ε,πίστευαν στις μαντείες από τυος ανθρώπους.

στ. 372-436

Η Ελένη δέχεται να πάει στη Θεονόη. Ορκίζεται πως αν όντως ο Μενέλαος είχε πεθάνει, θα αυτοκτονούσε. Ο Χορός τη συμβουλεύει να μην απελπίζεται. Τέλος η Ελένη συγκρίνει τη μοίρα της Λήδας με αυτήν της Καλλιστώς και τη δική της με της κόρης του Μερόπα.

Ήθος της Ελένης

Παρουσιάζεται ως πιστή σύζυγος και ευαίσθητη γυναίκα. Εδώ κυριαρχεί η αγωνία για τη μαντεία που θα της δώσει η Θεονόη. επίσης εφράζεται πάλι η λύπη και ο πόνος της Ελένης για τις συμφορές που βρήκαν την ίδια και τους Έλληνες.

Χορός: παρηγορεί την Ελένη και της δίνει θάρρος.

Αντιπολεμικό μήνυμα: ο Ευριπίδης απεχθάνεται  τον πόλεμο και δίχνει μέσα από τους στίχους τη φρίκη του πολέμου. Άλλωστε οι αθηναίοι που παρακολουθούσαν το έργο έζησαν τις καταστροφικές συνέπειες της Σικελικής εκστρατείας.

Συγκρίσεις: Λήδα- Καλλιστώ: ζευγάρωσε και με τις δύο ο Δίας, αλλά η πρώτη αυτοκτόνησε και η δεύτερη λυτρώθηκε από τον πόνο της αφού μεταμορφώθηκε σε λιονταρίνα.     Ελένη-κόρη του Μερόπα: και οι δυο όμορφες αλλά η πρώτη προκάλεσε τον Τρωικό πόλεμο ενώ η δεύτερη έγινε χρυσοκέρατη ελαφίνα. Δείχνουν την ατυχία της Ελένης και της μητέρας της.

Α΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ

ΣΚΗΝΗ Α΄ (στ. 437 - 494)

Εμφανίζεται ο Μενέλαος, ο οποίος αναθεματίζει τον Πέλοπα και είναι περήφανος για τον εαυτό του, αφού οδήγησε τους Έλληνες στη νίκη. Θυμάται με λύπη τις απώλειες των Ελλήνων και περιγράφει τις περιπέτειές του μέχρι να φτάσει στην Αίγυπτο. Λέει πως έκρυψε σε μια σπηλιά την Ελένη, την οποία έφερε από την Τροία και αναζητά τροφή για για τους συντρόφους του που προσέχουν την Ελένη.

Πολλοί θεωρούν το μονόλογο του Μενελάου ως ένα δεύτερο Πρόλογο. Ο πρώτος είναι ο μονόλογος της Ελένης που αυτοπαρουσιάζεται και μιλά για την προϊστορία της και στη συνέχεια εμφανίζεται ο Τεύκρος που την πληροφορεί για την Τροία. Στο δεύτερο αυτοπαρουσιάζεται ο Μενέλαος και μιλά για τις περιπέτειές του και μετά εμφανίζεται μια γερόντισσα-θυρωρός που τον πληροφορεί για την Αίγυπτο.

Γενεαλογία του Μενελάου: από τον Πέλοπα και την Ιπποδάμεια γεννήθηκε ο Ατρέας. Από αυτόν και την Αερόπη ο Μενέλαος. Επινόηση του Ομήρου. Αριστοφάνης διακωμωδεί τις γενεαλογίες στους μονολόγους του Ευριπίδη.

Ήθος και συναισθήματα του Μενεάλου: Πέρασε πολλά και είναι έμπειρος. Ξέρει ότι είχε σημαντικό ρόλο στην εκστρατεία και δεν διστάζει να ρίξει ευθύνες και στη σύζυγό του. Είναι αξιοπρεπής και ντρέπεται που κατάντησε έτσι.Πάνω από όλα νοιάζεται για τους συντρόφους του (όπως ο Οδυσσέας). Αρχικά είναι απογοητευμένος από τη ζωή του, μετά είναι περήφανος που είναι ξακουστός. Ντρέπεται και είναι δυστυχισμένος για την κατάντια του και νιώθει οδύνη για τους συντρόφους του. Είναι δηλαδή στην ίδια συναισθηματική κατάσταση με την Ελένη, για διαφορετικούς βέβαια λόγους.

Ο Ευριπίδης παρουσιάζει το μενέλαο κουρελιασμένο , εξαθλιωμένο και αξιολύπητο, γιατί θέλει να τονίσει την αντίθεση με το ηρωικό παρελθόν του (μεγαλοπρέπεια - αθλιότητα), να προκαλέσει συμπάθεια, οίκτο, έλεον-φόβον στους θεατές και για να διακιολογήσει την παρουσία του στην Αίγυπτο.

Έτσι ο Μενέλαος γίνεται τραγικό πρόσωπο (από τις μεταβολές της ζωής του και ειδικά που ήρθε να ζητήσει βοήθεια από ένα πρόσωπο που κινδυνεύει).

Μενέλαος: πρόσωπο κωμικοτραγικό από την εμφάνισή του.

Αντιθέσεις: λαμπρότητα-αθλιότητα Μενελάου,   Έλληνες που γύρισαν στην πατρίδα και αυτοί που δεν γύρισαν όπως ο Μενέλαος,     πλούτος της Αιγύπτου-καταστροφή της Τροίας.

Σημαντική είναι η πληροφορίες που δίνει για την Ελένη, ότι δηλαδή την έκρυψε στην σπηλιά. Ελένη της Τροίας - Ελένη της Αιγύπτου («είναι» - «φαίνεσθαι»).

Ο Ευριπίδης υπογραμμίζει τις συνέπειες του πολέμου και μ΄σα από την αθλιότητα του Μενελάου δείχνει άλλη μια φορά το φιλειρηνικό του πνεύμα.

Γνωμικό: δείχνει πως μπορεί ο Ευριπίδης να εισχωρεί στη ψυχή του ανθρώπου και μέσα από τις αντιθέσεις να εκφράζει ιδέες όπως αυτή.

ΣΚΗΝΗ Β΄ (στ. 495-541)

Μια Γερόντισσα-θυρωρός λέει στο Μενέλαο πωε οι Έλληνες δεν είναι ευπρόσδεκτοι στο στην Αίγυπτο και ρποσαθεί να τον διώξει επίμονα. Ο Μενέλαος δυσαρεστεί για την αφιλοξενία και ζητά το λόγο. Η Γερόντισσα του εξηγεί ότι ο Θεοκλύμενος κρατά την Ελένη και αυτός απορεί αλλά η Γερόντισσα επιμένει να φύγει.

Ήθος και συναισθήματα Μενελάου: τα ίδια με την προηγούμενη σκηνή. Θέλει επιπλέον να ικανοποιήσει την περιέργειά του και αναστατώνεται από τα λόγια της Γερόντισσας. Νιώθει δυσφορία και αγανάκτηση για τη στάση της Γερόντισσας αλλά και θλίψη για τα παλιά του μεγαλεία. Σε αυτά έρχεται και η έκπληξη από αυτά που πληροφορείται.

Ήθος και συναισθήματα Γερόντιασσας:είναι περάσμένης ηλικίας γυναίκα(πιο ευαίσθητη) και λέει πως ο ρόλος της από τον Θεοκλύμενο είναι να απομακρύνει τους Έλληνες από το παλάτι.Δυσαρεστεί με την επιμονή του μενελάου και επιμένει και αυτή (χρεός της να διώχνει τους Έλληνες, αλλά και κρυφή αγάπη).

Τραγικότητα προσώπων: ο Μενέλαος αναζητά βοήθεια από κάποιον που θέλει να τον σκοτώσει και επίσης, ενώ νιώθει ανακούφιση για τα δεινά του, οι πληροφορίες που παίρνει του προκαλούν δυστυχία. Περνά Περιπέτεια.

Η Γερόντισσα είναι κατώτερος χαρακτήρας αλλά και αυτή βρίσκεται στο δίλλημα να εκτελέσει το χρέος της και να αποκαλύψει τον ξένο βασιλιά ή να τον αποκρύψει ακούγοντας την καρδιά της.

Τεύκρος - Ελένη ----   Μενέλαος - Γερόντισσα

Η Ελένη δεν λέει ποια είναι ούτε ο Μενέλαος, Ο Τεύκρος και ο Μενέλαος δυστυχούν και υποφέρουν, οι δύο γυναίκες συμβουλεύουν τους άντρες να φύγουν από την αίγυπτο και τους δίνουν πληροφορίες για την κατάσταση στην Αίγυπτο.

Θεσμός της φιλοξενίας: ήταν ιερός για τους αρχαίους Έλληνες. Δεν το πράττει η Γερόντισσα.

Ρόλος της σκηνής με τη Γερόντισσα: δίνει την αθλιότητα του Μενελάου, που υποτάσσεται μπροστά στη γυναίκα, η οποία τον πληροφορεί για την ύπαρξη μιας δεύτερης Ελένης από αυτήν που έφερε αυτός. Δίνει την αντίθεση ανάμεσα στο παλιό μεγαλείο του Μενελάου και της κατάστασής του τώρα (τραγικότητα).

ΣΚΗΝΗ Γ΄(στ.542-75)

Ο Μενέλαος αξιολογεί τις πληροφορίες και συμπεραίνει πως η Ελένη που του είπε η Γερόντισσα δεν έχει σχέση με αυτήν που έφερε και αποφασίζει να αντιμετωπίσει τον Θεοκλύμενο.

Ήθος και συναισθήματα του Μενελάου:Δεν αξιολογεί σωστά τα πράγματα και διστάζει να αντιμετοπίσει το Θεοκλύμενο. Τέλος είναι μοιρολάτρης. Νιώθει σύγχηση και ταραχή, αλλά τα ξεπερνά, όμως ακόμα έχει κάποια δειλία.Η

Η πιο μεγάλη δύναμη είναι η Ανάγκη: Θέμα της μοίρας του πεπρωμένου. Η ανάγκη κάνει τον άνθρωπο δημιουργικό και αποτελεσματικό.

Β΄  ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (στ. 588 - 658)

Η Ελένη βγαίνει μαζί με το χορό έξω από το παλάτι. Είναι χαρούμενοι γιατί πληροφορήθηκε ότι ο Μενέλαος ταλαιπωρείται στη θάλασσα, αλλά είναι ζωντανός. Η Ελένη τον βλέπει πίσω από τον τάφο του Πρωτέα και με ένα διάλογο καταλαβαίνει ότι είναι ο Μενέλαος σε αντίθεση με τον ίδιο που δεν πιστεύει πως έχει μπροστά του την Ελένη και ετοιμάζεται να φύγει. Η Ελένη λυπάται γι αυτό.

Η ιδέα του «ειδώλου»:Μπήκε για πρώτη φορά στον Πρόλογο από την Ελένη (λέει ότι η Ήρα οργισμένη με αυτή έδωσε στον Πάρη το είδωλό της)στ. 37-43. Παρακάτω λέει πως το όνομά της ήταν βραβείο γαι τους Έλληνες και τους Τρώες και όχι η ίδια (στ.50-52).Κατόπιν λέει στον Τεύκρο πως στην Τροία ήταν το είδωλό της (στ143). Αργότερα, στον Κομμό, λέει πως το όνομά της ήταν η αιτία τόσων συμφορών (232). Και ο Μενέλαος ζητά από τη Γερόντισσα να του πει πως βρέθηκε η ελένη στην Αίγυπτο, αλλά εκείνη αποφεύγει την απάντηση(531).

Στην ενότητα αυτή η ιδέα του ειδώλου επανέρχεται πιο έντονα. Η Ελένη λέει στο Μενέλαο πως στην Τροία βρισκόταν το είδωλό της(644), το όνομά της(650) και όχι το σώμα της. Επίσης χαρακτηρίζει «ίσκιο» την Ελένη που έφερε μαζί του ο Μενέλαος από την Τροία(645,652).

Στοιχεία της αναγνώρισης

1. Η πληροφορία που έδωσε η Θεονόη στην Ελένη, ότι ο Μενέλαος ζει και θα φτάσει στην Αίγυπτο.

2. Η ομοιότητα του ανθρώπου που στέκεται μπροστά της με το Μενέλαο.

3. Η ομολογία του ιδίου πως είναι ο Μενέλαος.

Ενώ ο Μενέλαος έχει στη διάθεση του τα ίδια στοιχεία με την Ελένη, αντιδρά διαφορετικά από αυτή και δεν την αναγνωρίζει. Έτσι εξυπηρετεί την οικονομία του δράματος.

Πληροφορίες Χορού - Ελένης

Κοινά: Ο Μενέλαος ζει, ταλαιπωρείται στη θάλασσα και δεν επέστρεψε στην πατρίδα του.

Διαφορές: Ο Χορός λέει πως ο Μενέλαος πλανιέται μόνος και δεν αναφέρει πως θα έρθει στην Αίγυπτο, ενώ η Ελένη πως είναι με συντρόφους και ότι θα έρθει στο τέλος στην Αίγυπτο. Αυτή η διαφορά οφείλεται στο ότι ο Χορός δεν άκουε καλά, αλλά κυριως επειδή έτσι εξασφαλίζεται η κλιμακωτή αποκάλυψη των πληροφοριών, πράγμα σύνηθες από τους τραγικούς ποιητές.

Ήθος και Συναισθήματα

Μενέλαος: Έμπειρος άνθρωπος, όμως επιπόλαιος στην αξιολόγηση των στοιχείων που έχει μπροστά του. Κυρίως παρουσιάζεται ως πιστός και αφοσιωμένος σύζυγος. Είναι καχύποπτος αφού δεν πιστεύει την Ελένη και υποψιάζεται πως αυτή θέλει να κερδίσει κάτι από αυτόν.

Μόλις βλέπει την Ελένη σαστίζει και απορεί για το ποια είναι. Μετά την αναγνώριση φοβάται για κάτι κακό που πρόκειται να γίνει. Ο ίδιος λέει πως σάλεψε το μυαλό του.

Ελένη: είναι καχύποπτη και θεωρεί πως ο άντρας εξυπηρετεί τα σχέδια του βασιλιά. Κυρίως παρουσιάζεται αυαίσθητη γυναίκα και αφοσιωμένη σύζυγος.

Αρχικά είναι χαρούμενη και λαχταρά να συναντήσει το Μενέλαο. Η εμφάνισή του όμως της προκαλεί φόβο και προσπαθεί να κρυφτεί και απορεί για το ποιος είναι. Με την αναγνώριση αισθάνεται και πάλι ευτυχία, η οποία δεν κρατά πολύ αφού ο Μενέλαος δεν πιστεύει πως η γυναίκα αυτή είναι η σύζυγός του. Νιώθει απογοητευμένη και τονίζει τη δυστυχία της.

Οι μεγάλες αλλαγές και μεταπτώσεις στα συναισθήματά της υπογραμμίζουν και την τραγικότητα της ηρωϊδας. Η άγνοια επίσης, αν θα ζήσει στο τέλος ο Μενέλαος δηλητηριάζει την πρόσκαιρη ευτυχία της. αλλά και ο Μενέλαος είναι τραγικό πρόσωπο αφού τον θίγει η Ελένη, αλλά και που δεν αναγνωρίζει την πραγματική σύζυγό του. Ζει μέσα στη ψευδαίσθηση.

Τραγική ειρωνεία:Η Ελένη περιμένει το Μενέλαο να φτάσει στην Αίγυπτο, ενώ ο ίδιος βρίσκεται ήδη εκεί κοντά της. Θεωρεί τον άνδρα όργανο του βασιλιά για να τη συλλάβει, ενώ ο Μενέλαος θα ήταν ο τελευταίος που θα ήθελε αυτό το πράγμα. Τέλος, ο Μενέλαος εύχεται στην Ελένη να είναι ευτυχισμένη, μιας και της μοιάζει, ενώ στην πραγματικότητα είναι η ίδια. Όσα δεν γνωρίσουν τα πρόσωπα, τα ξέρουν οι θεατές, εξού και η τραγική ειρωνεία.

(στ. 659 - 723)

Εμφανίζεται ένας αγγελιοφόρος που ανακοινώνει πως η γυναίκα που φύλαγαν στη σπηλιά έχει χαθεί στον ουρανό και οικτίρει τους Έλληνες και τους Τρώες που τόσα χρόνια πολεμούσαν για μια σκιά. Αναγνωρίζει το ίδιο πρόσωπο στην Ελένη και την επιπλήττει για τις συμφορές που προκάλεσε. Ο Μενέλαος, συνδυάζοντας τις πληροφορίες, ανγνωρίζει πια την Ελένη και οι δύο σύζυγοι χαίρονται που επιτέλους βρέθηκαν μετά από τόσα χρόνια.

Αγγελιοφόρος: Είναι ανήσυχος που χάθηκε η Ελένη και φοβισμένος μήπως κατηγορηθεί ο ίδιος. Στη συνέχεια νιώθει έκπληξη που βλέπει την Ελένη, αλλά και κάποια ανακούφιση.

Μενέλαος και Ελένη: Μετά την αναγνώριση πλέουν σε πελάγη ευτυχίας. Αγκαλιάζονται, κλαίνε και εκφράζουν με λόγια τη χαρά τους.

Χορός:Χαίρεται κι αυτός με τη χαρά της ελένης και του Μενελάου.

Σκηνή της αναγνώρισης: Ο Ευριπίδης επιβράδυνε τη σκηνή της αναγνώρισης εσκεμμένα, αφού αφήνει το Μενέλαο να μάθει για το είδωλο από τον αγγελιοφόρο. Σκοπός του να υπογραμμίσει  την ιδέα του ειδώλου. τα στοιχεία που οδηγούν πια στην αναγνώριση της Ελένης είναι: οι πληροφορίες της Γερόντισσας, τα λόγια της Ελένης και η μαρτυρία του Αγγελιοφόρου.

Η ιδέα του «ειδώλου»: τονίζεται ιδιαίτερα σε αυτή τη σκηνή αυτή η ιδέα, που στήριξε ως τώρα την εξέλιξη του μύθου.Δείχνει πως οι Έλληνες και οι Τρώες εξαπατήθηκαν από την Ήρα και πολεμούσαν για ένα ίσκιο, ενώ το είδωλο, αφού επιτέλεσε το σκοπό του έφυγε στον ουρανό. Η Ελένη άδικα κατηγορήθηκε. Με αυτό τον τρόπο δίνει και αντιπολεμικά μηνύματα:τονίζεται η ματαιότητα του Τρωικού πολέμου και όλων των πολέμων γενικά.Επίσης εξιλεώνεται η Ελένη και παρουσιάζεται ως θύμα των θεών.

Εικόνες:του ειδώλου από αιθέρα, με τη σπηλιά και τον ουρανό και του γάμου της Ελένης και του Μενελάου(οικογενειακός-χαρούμενος βίος).

Κωμικά στοιχεία:η εικόνα του ειδώλου είναι εξωπραγματική, φανταστική. επίσης το ότι ο Αγγελιοφόρος ξαφνιάζεται με την Ελένη και μάλιστα την επιπλήττει. Τα σημεία αυτά μπορεί να προκάλεσαν κάποιο μειδία μα στους θεατές.

(724 – 774)

Ο Μενέλαος ζητά να μάθει πώς έφτασε η Ελένη στην Αίγυπτο. Αυτή θυμάται την “κρίση περί καλλίστης”, τη νίκη της Αφροδίτης, την οργή της Ήρας, τη δημιουργία του ειδώλου και τη μεταφορά της στην Αίγυπτο. Μετά η Ελένη μιλά για τις συνέπειες που είχε η αρπαγή της από τον Πάρη και ο Μενέλαος αποδίδει όλα τα κακά στον Πάρη.

Ηθος και συναισθήματα

Ελένη: Έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με πριν, ειλικρινής, τίμια γυναίκα, πιστή σύζυγος, υπεύθυνη και αξιοπρεπής, καθώς και ευαίσθητη. Η Ελένη είναι χαρούμενη που βρήκε το Μενέλαο,όμως πονά όταν θυμάται το παρελθόν και νιώθει δυστυχισμένη για τις συμφορές της.

Μενέλαος: Είναι ψυχρός και συγκρατημένος. Δεν δείχνει την ίδια ευαισθησία με την Ελένη. Η στάση του ταιριάζει σε έναν άντρα και ένα στρατιώτη.

*  Τα στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της Ελένης είναι το ότι άδικα κακολογείται και κατηγορείται για πράξεις που δεν έκανε, νιώθει υπεύθυνη για τις συμφορές που βρήκαν την οικογένειά της και υποφέρει επειδή γίνεται όργανο των θεών και θύμα της ιδιοτροπίας τους. Γι όλα θεωρεί τον εαυτό της καταραμένο.

Η δικαίωση της Ελένης πραγματοποιείται σε αυτή τη σκηνή, αφού ο Μενέλαος μετά την εξιστόρηση της Ελένης για το πώς έφτασε στην Αίγυπτο παύει να την θεωρεί ένοχη για τα δεινά των Ελλήνων και ενοχοποιεί τον Πάρη.

*  “πρέπει όσα μας δίνουν, καλά ή κακά, οι θεοί ν΄ ακούμε”:το γνωμικό αυτό είπε ο Μενέλαος για να πείσει την Ελένη να του πει πώς έφτασε στην Αίγυπτο. Οι αρχαίοι πίστευαην πως ό,τι τους τύχαινε στη ζωή προερχόταν από τους θεούς και έπρεπε να δέχονται ακόμα και τις συμφορές γιατί ήταν ύβρη η απόριιψή τους.

(775 – 837)

Ο Αγελιοφόρος συμμερίζεται τη χαρά του Μενελάου και καταδικάζει τον πόλεμο, θυμάται το γάμο του ζευγαριού και θέλει να είναι καλός δούλος. Ο Μενέλαος του λέει να πει στους συντρόφους του πως θα φύγουν από την αίγυπτο και αυτός δέχεται με χαρά και καταδικάζει τη μαντική τέχνη.

Ηθος και συναισθήματα του Αγγελιοφόρου: Δείνει ότι έχει στενή σχέση με το μενέλαο. Είναι άνθρωπος με βαθιά πείρα. Είναι απλός, αλλά θυμόσοφος (λαϊκή σοφία-γνωμικά), πιστός και ευσεβής, πρότυπο καλού δούλου και πρόθυμος να κάνει τις επιθυμίες του κυρίου του. Νιώθει χαρά και αυτυχία που ο Μενέλαος βρήκε την Ελένη, αλλά και έκπληξη για όσα διαδραματίζονται.

·      Η ελένη δικαιώνεται και από τον Αγγελιοφόρο(2ο στάδιο δικαίωσής της).

·      Ο ευριπίδης βάζει τον αΑγγελιοφόρο να θυμηθεί το γάμο για να δείξει τη στενή σχέση με το Μενέλαο,αλλά και την αντίθεση ανάμεσα στην ευτυχία του παρελθόντος και την τωρινή δυστυχία.

·      Ο Αγγελιοφόρος καταδικάζει τη μαντική ( κούφια λόγια, ανόητος όποιος πιστεύει στις φωτιές και τα πουλιά κτλ.) = φιλοσοφικές απόψεις του Ευριπίδη: ο Κάλχας δεν απέτρεψε τους Έλληνες από την καταστροφική εκστρατεία στην Τροία ούτε το μαντείο των Δελφών-σύγχρονη εποχή- τους Αθηναίους από την ολέθρια εκστρατεία στη Σικελία.

(838 – 897)

Ο Χορός συμφωνεί με τις απόψεις του Αγγελιοφόρου. Ο Μενέλαος αφηγείται συνοπτικά τις περιπέτειές του στην Τροία  και η Ελένη του λέει πως πρέπει να φύγει από την αίγυπτο εξηγώντας του το γιατί. Ο Μενέλαος όμως αποφασίζει να μείνει.

·      Ο Χορός συμφωνεί με τον Αγγελιοφόρο αλλά κάνει διάκριση ανάμεσα στην ανθρώπινη μαντική και τη θεϊκή.

Ήθος και συναισθήματα

Μενέλαος: πέρασε πολλές σοκιμασίες και απόκτησε πείρα. Είναι πιστός και αφοσιωμένος σύζυγος, αλλά και τολμηρός και ηρωϊκός. Νιώθει λύπη και θλίψη αναλογιζόμενος το παρελθόν του και απογοητεύεται που ο βασιλιάς θέλει να τον σκοτώσει. (Μελαγχολική ατμόσφαιρα)

Ελένη: Είναι περίεργη να ακούσει για τις περιπέτειες του συζύγου της, είναι πιστή σύζυγος και αξιοπρεπής (ενότητα ήθους με προηγούμενες σκηνές). Νιώθει απορία στην αρχή, που γίνεται πόνος και θλίψη όταν σκέφτεται τον κίνδυνο που απειλεί αυτήν και κυρίως το Μενέλαο. Νιώθει ταπεινωμένη η ίδια για την ταπέινωση του συζύγου της.

Τραγικότητα των προσώπων

Μενέλαος: τα στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητά του είναι τα πάθη του (περιπέτειες), η ταπείνωση του στο παλάτι του Θεοκλύμενου (Γερόντισσα) που έρχεται σε αντίθεση με τη δόξα του παρελθόντος και και βρίσκεται στο δίλημμα να εγκαταλείψει την Ελένη και να σωθεί ή να μείνει και να αντιμετωπίσει το θανάσιμο κίνδυνο σώζοντας την τιμή και την αξιοπρέπειά του.

Ελένη: βρίσκεται και αυτή στο δίλημμα να παντρευτεί το Θεοκλύμενο και να σώσει τη ζωή της ή να υποχωρήσει με κίνδυνο της ζωής της.

·      “το αδύνατο αν ζητάς, σοφός δεν είσαι” το λέι η Ελένη για να πείσει το Μενέλαο να εγκαταλείψει τη χώρα. Πρέπει να σκέφτεται και να έχει γνώση τι μπορεί να αντιμετωπίσει. Να έχει αυτογνωσία, γνώση των ικανοτήτων του. Το αδύνατο είναι να σκοτώσει το Θεοκλύμενο.

(898 -950)

Η Ελένη λέει πως η μόνη τους ελπίδα είναι να μην πει για το Μενέλαο η Θεονόη στο Θεοκλύμενο. Προτιμούν και οι δύο να αυτοκτονήσουν παρά να χωρίσουν. Η Ελένη καταλαβαίνει από τον κρότο της πόρτας ότι θα έρθει η Θεονόη.

Ήθος και συναισθήματα

Μενέλαος: Στην αρχή είναι λιπόψυχος και αφελής, άτολμος. Στη συνέχεια όμως υψώνει ηρωϊκό ανάστημα και δείχνει ανδρεία, αποφασιστικότητα και θάρρος. Είναι φιλότιμος, πιστός σύζυγος και αξιοπρεπής. Νιώθει αρχικά απελπισία και απόγνωση, μετά τον όρκο πίστης με την Ελένη δείχνει θάρρος και περιφρονεί ακόμα και το θάνατο.

Ελένη: Είναι πιο ψύχραιμη από το Μενέλαο, είναι πιστή σύζυγος και θα κάνει τα πάντα για να σωθούν και ορκίζεται αιώνια πίστη, είναι έντιμη και αξιοπρεπής, αφού και αυτή είναι πρόθυμη να πεθάνει για να σωσει την υπόληψή της. Νιώθει αγωνία και ανησυχεί για τη στάση που θα κρατήσει η Θεονόη. Πιο πολύ φοβάται μήπως πεθάνει ο Μενέλαος.

·      Ο όρκος έχει σκοπό να καθησυχάσει το Μενέλαο για την αφοσίωση της Ελένης.

·      Παράγοντες που ρυθμίζουν τη συμπεριφορά του Μενελάου:Εσωτερικοί: η αγάπη του για την Ελένη και το ηρωϊκό του ήθος. Εξωτερικοί: ο Θεοκλύμενος και η εχθρική του στάση απέναντι στους Έλληνες. Είναι ο κίνδυνος. Επίσης πρέπει να φανεί άξιος ως βασιλιάς, δηλαδή ανδρείος και όχι δειλός.

·      Πολιτιστικά-Ιδεολογικά στοιχεία:

1. Η αντίληψη ότι κάποια πρόσωπα μπορούν να ερμηνεύσουν τη θέληση των θεών,

2. Ο θεσμός της ικεσίας. Ο ικέτης ήταν πρόσωπο ιερό και απαραβίαστο και προστατευόταν από τον Ικέσιο Δία.

3. Αξίες όπως η τιμή και η αξιοπρέπεια ρύθμιζαν τη συμπεριφορά των αρχαίων Ελλήνων.

4. Μεγάλης σημασίας ήταν να γίνει η ταφή του νεκρού, για να μπορέσει να ηρεμήσει η ψυχή του και να πάει στον Άδη.

5. Ο όρκος ήταν πολύ σημαντικός Είχε τρία στάδια: πρώτα τι θα κάνει το πρόσωπο. Μετά τι να πάθει άν δεν το πράξει και όριζε θεό προστάτη.

6. Οι αρχαίοι όπως και οι σύγχρονοι Έλληνες έδιναν τα χέρια για να επιβεβαιώσουν τον όρκο (υπόσχεση).

ΣΚΗΝΗ 4η   (951 – 1042)

Εμφανίζεται η Θεονόη και μιλά για την αξιπιστία της μαντείας της σχετικά με το Μενέλαο και λέει πως αυτός ακόμα δεν έχει σωθεί. Οι Θεοί θα αποφασίσουν για τη σωτηρία του και εξαρτάται και από την ίδια, αν θα μιλήσει στον αδελφό της. Αποφασίζει να μιλήσει και τότε η Ελένη την παρακαλεί να κρατήσει το μυστικό με διάφορα επιχειρήματα.

Σκηνοθετικά στοιχεία: Η ατμόσφαιρα είναι γεμάτη ιεροπρέπεια και θρησκευτικό δέος. Δύο θεραπαινίδες κρατούν η μία δάδα και ή άλλη θυμιατήρι, οι οποίες αποχωρούν για να μείνει μυστική η συζήτηση. Στο τέλος η Ελένη πέφτει ικέτισσα στα πόδια της Θεονόης.

Τα επειχειρήματα της Ελένης: Βασίζονται στην ευσέβεια και την ηθική της Θεονόης και της οικογένειάς της, αλλά και στις ωφέλειες για την Ελένη και τη δική της οικογένεια. Λέι πως δεν είναι σωστό τώρα που βρήκε το σύζυγό της μετά από τόσο καιρό να τον χάσει, αν τους βοηθήσει η Θεονόη θα την απαλλάξει από την δυστυχία της, η ίδια η Θεονόη έχει χρέος απέναντι στον πατέρα της Πρωτέα να προστατεύσει την Ελένη και τέλος είναι δίκαιο να μην την προδώσει.

Κριτική των επιχειρημάτων: Βασίζονται τόσο στη λογική, όσο και στο συναίσθημα (γυναίκες), αλλά και στο συμφέρον, το δίκαιο και το δέον(αυτό που πρέπει). Η Ελένη καταφεύγει στην ικεσία (ταιριάζει σε γυναίκα) αλλά και συγκεντρώνει τα πειχειρήματά της γύρω από την ιδιότητα της Θεονόης ως μάντισσα(ευσέβεια, χρέος).

Προοικονομία της σκηνής:Η Θεονόη αναφέρεται για πρώτη φορά από την Ελένη στον Πρόλογο. Μετά και από τον Τεύκρο που ήρθε να ζητήσει μαντεία. Κατόπιν την ανφέρει και ο χορός(λέει στη Ελένη να ζητήσει μαντεία) και μετά η Ελένη ξανά όταν λέει στον Μενέλαο πως δεν μπορεί να σκοτώσει το Θεοκλύμενο γιατί τον προστατεύει ένας δικός του ισόθεος.

Ο ρόλος της Θεονόης: Δεν έχει γνήσια χαρακτηριστικά τραγικού χαρακτήρα, αλλά αντιμετωπίζει και αυτή διλήμματα.Έτσι η σκηνή γίνεται πιο τραγική.(Να μιλήσει ή όχι). Από αυτήν εξαρτάται η σωτηρία του Μενελάου και της Ελένης.

Ήθος και συναισθήματα:Ελένη:Έχει τα ίδια χαρακτηριστικά με τις προηγούμενες σκηνές. Ειναι ευαίσθητη γυναίκα, με λεπτότητα και ευγένεια. Δεν διστάζει να ικετέψει για να σώσει το Μενέλαο , άρα και πιστή και αφοσιωμένη σύζυγος. Υποστηρίζει το δίκαο και δίνει μεγάλη σημασία στην τιμή και την αξιοπρέπειά της. Επίσης παρουσιάζεται ως καλή μητέρα αλλά και έξυπνη γυναίκα. /Νιώθει μεγάλη αγωνία η οποία συνεχώς μεγαλώνει, αφού δεν γνωρίζει την απόφαση των θε΄ψν ούτςε της Θεονόης.Είναι απελπισμένη.

Θεονόη:Είναι ευσεβής και πιστή στο δίκαιο και στο θεό, σέβεται τημνήμη του πατέρα της. Έχει εμπιστοσύνη στις μαντικές της ικανότητες και είναι περήφανη και αλαζονική γι' αυτό. Τονίζει πως ο Μενέλαος και η Ελένη εξαρτώνται από αυτή./ Είναι ψύχραιμη και ελάχιστα συναισθηματικά φορτισμένη (αντίθετα με την Ελένη). Την ενδιαφέρει να εκπληρώσει το καθήκον της. Έχει αυτοπεποίθηση για το ρόλο της και είναι ουδέτερη και απαθής.Παράγοντες που ρυθμίζουν τη στάση τη; Θεονόης: η ευσέβεια και ο σεβασμός προς το δίκαιο, η θέληση της ΄Ηρας, η ααπαίτηση του αδελφού της, η επιθυμία της Αφροδίτης και η αίσθηση της αυτοσυντήρησης και προστασίας.Η τραγικότητα της Ελένης: Προκαλεί τον οίκτο και τη συμπάθεια του κοινού, γιατί κινδυνεύει να χάσει το σύζυγό της και να παντρευτεί χωρίς τη θέλησή της. Η στάση της Θεονόης χειροτερεύει τα πράγματα. Η μοίρα της εξαρτάται από τους Θεούς, είναι όργανο στα χέρια τους.

(1043 – 1137)

Ο Μενέλαος προσπαθεί να πείσει τη Θεονόη να κρατήσει το μυστικό. Δεν ικετεύει, αλλά απιτεί. Στρέφεται προς τον Πρωτέα και τον Άδη και δείχνει ανδρεία, έτοιμος να πολεμήσει το Θεοκλύμενο και είναι αποφασισμένος να αυτοκτονήσει αφού σκοτώσει την Ελένη παρά τη στερηθεί. Η Θεονόη πείθεται από τα επιχειρήματα τους και αποφασίζει να κρατήσει το μυστικό.

Αγώνας λόγων: Η 4η σκηνή θυμίζει σκηνή δικαστηρίου, συνηθισμένο στις αρχαίες τραγωδίες (επίδραση της σοφιστικής στη δραματική ποίηση) στην Αθήνα. Οι αντίδικοι είναι η Ελένη και ο Μενέλαος από τη μία και η θεονόη από την άλλη που παίζει συγχρόνως και το ρόλο του κριτή.

Ήθος:Μενέλαος:Είναι θαρραλέος,  και αποφασιστικός, σαν ομηρικός ήρωας. Ενδιαφέρεται για την τιμή και την αξιοπρέπειά του και περιφρονεί το θάνατο για χάρη τους.Υποστηρίζει το δίκαιο και τονίζει την ανδρική του φύση.

Θεονόη:Έχει τα ίδια ιδανικά. Νοιάζεται για την τιμή,την υπόλοιψή και για την ευσέβειά της. Σέβεται την επιθυμία του πατέρα της.

Παράγοντες που επηρεάζουν την απόφασή της:Την αποτρέπουν το χρέος της απέναντι στον αδελφό της, ο φόβος της για τιμωρία, η θέληση της Αφροδίτης. Την ευνοούν το αίσθημα της δικαιοσύνης, το χρέος της απέναντι στον πατέρα της και η βούληση της Ήρας, αλλά και το καλώς εννοούμενο συμφέρον του αδελφού της.

Εποικοδομητικά στοιχεία: προοικονομεί την αντίδραση του Θεοκλύμενου, το αντρόγυνο πρέπει να βρει μόνο του τρόπο να φύγει, η Θεονόη θυμίζει την αντίθεση της Αφροδίτης και ότι μπορεί να αλλάξει η θέληση της Ήρας. Όλα κρατούν αμείωτη την αγωνία. Παραμένουν πολλά τα εμπόδια.

Επιχειρήματα Μενελάου-Ελένης: Η Ελένη ως γυναίκα παρακαλεί και ικετεύει, ενώ ο Μενέλαος ως ήρωας απαιτεί και εκβιάζει, απειλεί. Είναι απλοϊκός και αλαζονικός χαρακτήρας.

ΣΚΗΝΗ 5η (1138 – 1219)

Φεύγει η Θεονόη και η Ελένη και ο Μενέλαος καταστρώνουν σχέδιο διαφυγής.  Η Ελένη απορρίπτει τις προτάσεις του λέει το δικό της σχέδιο που γίνεται δεκτό και το βάζουν σε εφαρμογή.

Το σχόλιο του Χορού:Υποστηρίζει το δίκαιο. Τα περισσότερα επιχειρήματα στηρίζονται στο δίκαιο.

Ήθος και συναισθήματα:Μενέλαος:επιπόλαιος και αφελής. Απλοϊκός ήρωας, όχι αντάξιος της φήμης του και εύπιστος αφού δέχεται το σχέδιο της Ελένης, η οποία είνα έξυπνη, ευφυής και εφευρετική. Στηρίζεται στο δόλο, είναι οργανωτική αλλά και ευσεβής. Και οι δυο νιώθουν ανακούφιση, αλλά η αγωνία παραμένει. Ελπίζουν στη σωτηρία τους και είναι συναισθηματικά πολύ φορτισμένοι.

Ενδυμασία του Μενελάου: τα κουρέλια θα πείσουν ότι πέθανε. Επίσης δείχνουν την τεράστια αλλαγή που έφερε στη ζωή του ο Τρωικός πόλεμος.

Ο Διάλογος: γίνεται με δίστιχα.Δίνει ισορροπία και ταχύτητα στο λόγο. Φαίνεται ο τρόπος δράσης και η απλοϊκότητα του Μενελάου έναντι της ευφυίας της Ελένης.

ΕΞΟΔΟΣ   

ΣΚΗΝΗ Α   1653-1679

Έρχεται ένας αγγελιοφόρος(ένας από τους αιγυπτίους ναύτες) από την ακτή και λέει στο Θεοκλύμενο για την απόδραση του Μενελάου και της Ελένης. Ο Θεοκλύμενος του ζητά να μάθει λεπτομέρειες και αυτός του αφηγείται τα γεγονότα, ότι δηλαδή η Ελένη άφησε το παλάτι αναστενάζοντας για το νεκρό της σύζυγο και ότι, όταν έφτασαν στο νεώριο, οι άντρες του Θεοκλύμενου, όπως αυτός είχε διατάξει, έριξαν ένα σιδώνιο πλοίο στη θάλασσα και άρχισαν να ετοιμάζουν τον απόπλου.

–     Η αλήθεια αποκαλύπτεται προοδευτικά (τεχνική της δραματικής ποίησης).

–     Στοιχεία της εξαπάτησης: η συμπεριφορά της Ελένης, που κατεβαίνει με αργό, βαρύ και πένθιμο βήμα και θρηνεί για τον υποτιθέμενο θάνατο του Μενελάου.

(και η συμπεριφορά των ναυτών)

–     Τεχνική της αφήγησης(ομηρικές επιδράσεις). Εναι αναγκαία,α φού όταν ο Χορός έψαλλε το στάσιμο, εκτυλίσσονταν τα γεγονότα αυτά.

ΣΚΗΝΗ Γ    1787-1812

Ο Θεοκλύμενος προσπαθεί να μπει στο δωμάτιο της Θεονόης, για να την τιμωρήσει, αλλά ο Υπηρέτης της τον εμποδίζει τονίζοντάς του ότι δεν έχει δίκαιο.

–     Επιχειρήματα του Θεοκλύμενου:Η Θεονόη είναι μια κακούργα που τον πρόδωσε και παρέδωσε την Ελένη που του ανήκει (του την χάρισε η τύχη).

–     Επιχειρήματα του Υπηρέτη: Η Θεονόη είναι ευσεβής και ενέργησε σύμφωνα με το δίκαιο και για το καλό του ιδίου δίνοντας την Ελένη σε αυτόν που πραγματικά ανήκει και που την πήρε από το γονιό της. Η δικαιοσύνη πήρε πίσω την Ελένη.

–     Ο Θεοκλύμενος ενοχλείται που ένας σκλάβος το διατάζει, υποστηρίζοντας ότι ενεργεί για το δίκαιο και είναι πρόθυμος να πεθάνει αλλά να μην αφήσει το Θεοκλύμενο να περάσει.

Είναι η Αρχαία Ελληνική γλώσσα νεκρή;

Είναι η Αρχαία Ελληνική γλώσσα νεκρή;
Eπικρατεί η αντίληψη ότι η Αρχαία Ελληνική Γλώσσα είναι νεκρή και ότι δεν σχετίζεται με την νεοελληνική. Ίσως αυτή η αντίληψη περιέχει και απόηχους από την υποχρεωτική διδασκαλία των αρχαίων Ελληνικών στα σχολεία και τα συναισθήματα απώθησης που προκαλούν στους μαθητές τα δύσκολα μαθήματα.
'Ομως, δεν πρέπει να μας διαφεύγει το ότι η γλώσσα που μιλάμε τώρα περιέχει αυτούσιες περίπου πέντε χιλιάδες (5.000) αρχαίες Ελληνικές λέξεις όπως π.χ. (ουρανός, ειρήνη, μουσική, δημοκρατία, πόλις, ηγεμών, μύθος, θάλασσα κ.λπ.), πολλές από τις οποίες είναι λέξεις από τα ομηρικά έπη και που αποδεικνύουν ότι η νεοελληνική, παρ' όλες τις διαφορές της από την αρχαία, είναι συνέχεια της αρχαιοελληνικής.
Μερικά παραδείγματα θα μας δείξουν ότι, χωρίς να το συνειδητοποιούμε, χρησιμοποιούμε ατόφιες λέξεις της «νεκρής» γλώσσας… Οι λέξεις αυτές συνήθως βρίσκονται μέσα σε άλλες, σύνθετες λέξεις, που κάθε μέρα χρησιμοποιούμε και δεν είναι καθόλου λίγες:
Στον συνημμένο πίνακα παραθέτουμε ελάχιστα παραδείγματα από τις χιλιάδες σύνθετες νεοελληνικές λέξεις που αποδεικνύουν την συνέχεια της γλώσσας. Θα ρωτήσετε ίσως: «Και τι κερδίζουμε με το να μαθαίνουμε την Αρχαία γλώσσα;» Σίγουρα δεν κερδίζουμε χρήματα ή ...διορισμό στο δημόσιο, αλλά διευρύνουμε (αν μας ενδιαφέρει) την γνώση μας και την επικοινωνία μας με τον γλωσσικό θησαυρό μας. Υπάρχουν θεωρίες ότι χωρίς την γλώσσα δεν θα υπήρχε ούτε η σκέψη. 'Ισως αυτό επαληθεύεται από την (παρατηρημένη) σύνδεση της γλωσσικής παιδείας με την ικανότητα επιστημονικής σκέψης.

Γ. Σεφέρης: «Έχω την ιδιοτροπία να πιστεύω στον εαυτό μας»

Βρισκόμαστε σ’ ένα σταυροδρόμι· δεν είμασταν ποτέ απομονωμένοι· μείναμε πάντα ανοιχτοί σ’ όλα τα ρεύματα – Ανατολή και Δύση· και τ’ αφομοιώναμε θαυμάσια τις ώρες που λειτουργούσαμε σαν εύρωστος οργανισμός. […]

Δε μένω τυφλός στα ψεγάδια μας, αλλά έχω την ιδιοτροπία να πιστεύω στον εαυτό μας.

Σας παρακαλώ να με συγχωρήσετε που μνημονεύω εδώ προσωπικές εμπειρίες· δεν έχω άλλο πειραματόζωο από εμένα. Και η προσωπική μου εμπειρία μου δείχνει πως το πράγμα που με βοήθησε, περισσότερο από κάθε άλλο, δεν ήταν οι αφηρημένοι στοχασμοί ενός διανοούμενου, αλλά η πίστη και η προσήλωσή μου σ’ έναν κόσμο ζωντανών και περασμένων ανθρώπων· στα έργα τους, στις φωνές τους, στο ρυθμό τους, στη δροσιά τους.

Αυτός ο κόσμος, όλος μαζί, μου έδωσε το συναίσθημα πως δεν είμαι μια αδέσποτη μονάδα, ένα άχερο στ’ αλώνι. Μου έδωσε τη δύναμη να κρατηθώ ανάμεσα στους χαλασμούς που ήταν της μοίρας μου να δω. Κι ακόμη, μ’ έκανε να νιώσω, όταν ξαναείδα το χώμα που με γέννησε, πως ο άνθρωπος έχει ρίζες, κι όταν τις κόψουν πονεί, βιολογικά, όπως όταν τον ακρωτηριάσουν. […]

Κι όλα τούτα θα μπορούσα να τα ονομάσω με τη λέξη παράδοση, που την ακούμε κάποτε ψυχρά και μας φαίνεται υπόδικη.

Αλήθεια, υπάρχουν ροπές που νομίζουν πως η παράδοση μας στρέφει σε έργα παρωχημένα και ανθρώπους παρωχημένους· πως είναι πράγμα τελειωμένο και άχρηστο για τις σημερινές μας ανάγκες· πως δεν μπορεί να βοηθήσει σε τίποτε τον σημερινό τεχνοκρατικό άνθρωπο που αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στην κατάσταση του θηρίου και την κατάσταση του ανδροειδούς. Η παράδοση είναι λοιπόν ένα περιττό βάρος που πρέπει να εξοβελιστεί.Μου φαίνεται πως αυτές οι ροπές εκπορεύονται από τη σύγχρονη απελπισία για την αξία του ανθρώπου. Είναι συμπτώματα ενός πανικού, που εν ονόματι του ανθρώπου τείνουν να κατακερματίσουν την ψυχή του ανθρώπου. Όμως τι απομένει αν βγάλουμε από τη μέση τον άνθρωπο; […]

Είμαστε ένας λαός με παλικαρίσια ψυχή, που κράτησε τα βαθιά κοιτάσματα της μνήμης του σε καιρούς ακμής και σε αιώνες διωγμών και άδειων λόγων. Τώρα που ο τριγυρινός μας κόσμος μοιάζει να θέλει να μας κάνει τρόφιμους ενός οικουμενικού πανδοχείου, θα την απαρνηθούμε άραγε αυτή τη μνήμη;

Θα το παραδεχτούμε τάχα να γίνουμε απόκληροι;

Δε γυρεύω μήτε το σταμάτημα, μήτε το γύρισμα προς τα πίσω· γυρεύω το νου, την ευαισθησία και το κουράγιο των ανθρώπων που προχωρούν εμπρός.

Γιώργος Σεφέρης, Η γλώσσα στην ποίησή μας, 1964

Οι 9 μούσες στην Ελληνική μυθολογία & Αρχαία Ελλάδα

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία οι 9 μούσες ήταν κόρες του Δία και της Μνημοσύνης και δίδαξαν στην αρχαία Ελλάδα όλες τις καλές τέχνες. 

1. Η Μούσα Κλειώ, η οποία ανακάλυψε την Ιστορία (και την κιθάρα). Η ιστορία ονομαζόταν Κλειώ, επειδή αναφέρεται στο Κλέος (που ανήκει στους ήρωες του παρελθόντος), που μας διηγούνται οι συγγραφείς μέσα από τα βιβλία. Σύμφωνα με την παράδοση, η Κλειώ κατηγόρησε την Αφροδίτη επειδή ερωτεύθηκε τον “Aδωνη. Η Αφροδίτη ανταπέδωσε: Την οδήγησε στο σπίτι του Πίερου και την έκανε να τον ερωτευθεί. Η Κλειώ με τον Πίερο γέννησε τον Υάκινθο. Με το Μάγνητα (πατέρα του Πίερου) γέννησε τον Ιάλεμο, τον Υμέναιο και το Λίνο. Ζωγράφιζαν την Κλειώ δαφνοστεφανωμένη και με πορφυρό ένδυμα. Στο δεξί της χέρι κρατούσε μία σάλπιγγα και στο αριστερό ένα βιβλίο, που έγραφε Κλειώ Ιστορία. Στα πόδια της υπήρχε το Κιβώτιο της Ιστορίας.

2. Η Μούσα Ευτέρπη, η οποία ανακάλυψε διάφορα μουσικά όργανα, τα μαθήματα, και τη διαλεκτική. Τα μαθήματα τέρπουν τους ανθρώπους, αλλά και..«είναι εύτερπεϊς οί λόγοι των πεπαιδευμένων». Η Ευτέρπη με το Στρυμόνα γέννησε το Ρήσσο. Τη ζωγράφιζαν δαφνοστεφανωμένη να παίζει αυλό ή να τον κρατά. Δίπλα της βρισκόταν όργανα μουσικά και κείμενα, ο Έρωτας και δένδρα με τον τραγουδιστή Τέττιγα (τζιτζίκι).

3. Η Μούσα Θάλεια ήταν Έφορος της Κωμωδίας. Ανακάλυψε την κωμωδία, τη γεωμετρία, την αρχιτεκτονική και τη γεωργία. Ήταν προστάτισσα και των Συμποσίων. Το όνομα Θάλεια = θάλλειν τα φυτά, ή από του Θάλεια στα (συμπόσια) ή… επειδή θάλλουσιν εις πολλούς αιώνας οί έπαινούμενοι δια των ποιημάτων… Έλεγαν πως ο Παλαίφατος ήταν γιος της. Τη ζωγράφιζαν στεφανωμένη με κισσό, νέα και χαμογελαστή, να κρατά κωμική μάσκα. Άλλες φορές δαφνοστεφανωμένη με πράσινο πανωφόρι και την επιγραφή Θάλεια Κωμωδίαν.

4. Η Μούσα Μελπομένη ήταν προστάτιδα της Τραγωδίας, επειδή αυτή την επινόησε, της ρητορικής και της μουσικής μελωδίας (μολττήν). Ονομάστηκε Μελπομένη από την λέξη μολττήν … επειδή δι αυτής μέλπουσιν οι άνθρωποι όλοι τους αγαθούς. Η Μελπομένη με τον Αχελώο, κατά μία παράδόση, γέννησε τις Σειρήνες. Τη ζωγράφιζαν να φορεί μάσκα τραγωδίας, θυμωμένη, δαφνοστεφανωμένη με σκήπτρο, ρόπαλο στα χέρια και την επιγραφή Μελπομένη Τραγωδίαν.

5. Η Μούσα Τερψιχόρη επινόησε το χορό, την άρπα και την παιδεία. Ονομάστηκε Τερψιχόρη, επειδή ετέρπετο, ευχαριστιόταν με το χορό. Ίσως και από τη μάθηση (που τέρπει τους ακροατές). Στην παράδοση αναφέρεται πως γέννησε με το Στρυμόνο το Ρήσο και με τον Άρη το Βίστωνα ή ακόμη με τον Αχελώο τις Σειρήνες. Την Τερψιχόρη ζωγράφιζαν δαφνοστεφανωμένη και με προμετωπίδιο να κρατά άρπα και να χορεύει χαρούμενη, ενώ τα πόδια της μόλις να ακουμπούν τη γη και με την επιγραφή Τερψιχόρη λύραν.

6. Η Μούσα Ερατώ είναι η ευρέτρια των ερωτικών ποιημάτων, του γάμου, (και της ποιήσεως, της μουσικής και της διαλεκτικής). Το όνομα Ερατώ από το έρεσθαι και από τη λέξη έρως και εραστής. Τη ζωγράφιζαν καθιστή, να φορά ροδοστέφανο (στεφάνι από τριαντάφυλλα), με τη λύρα και το τόξο του έρωτος στα χέρια και την επιγραφή » Ερατώ Ψάλτριαν». Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος ξεκινά το τρίτο κεφάλαιο του τέταρτου μέρους στα Αργοναυτικά με: …«Και τώρα Μούσα Ερατώ, έλα κοντά μας και πες μας πώς ο Ιάσονας … έφερε το χρυσόμαλλο Δέρας… από τον ερωτά του στη Μήδεια … γιατί έχεις τις χάρες της Κύπριδας Αφροδίτης… και φέρνεις τη μαγεία στα ανύπαντρα κορίτσια…».

7. Η Μούσα Πολυμνία (ή Πολυάμνια). Το όνομα Πολυμνία από το πολύς και ύμνος, επειδή υμνεί πολλούς ανθρώπους ή από το πολλών και μνήμη, επειδή μνημονεύει πολλούς στην ιστορία. Ήταν προστάτισσα των θεϊκών ύμνων αλλά και της υποκριτικής μίμησης, της γεωμετρίας, της ιστορίας, της γραμματικής κ.ά. Την ζωγράφιζαν να κοιτά προς τον Ουρανό με στεφάνι από δάφνη και μαργαριτάρια στο κεφάλι, λευκό φόρεμα, με τη λύρα στα χέρια της και την επιγραφή Πολυμνία Μύθους.

8. Η Μούσα Ουρανία ήταν προστάτισσα των Ουρανίων Σωμάτων και γενικά της ατρονομίας που ανακάλυψε. Σύμφωνα με την παράδοση με το Διόνυσο γέννησε τον Υμέναιο και με τον Απόλλωνα το Λίνο. Ζωγράφιζαν την Ουρανία στεφανωμένη με αστέρια και προμετωπίδιο, μπλε φόρεμα, μπροστά της τρίποδα που επάνω είχε την ουράνια σφαίρα και διαβήτη.

9. Η Μούσα Καλλιόπη ήταν η ανώτερη και επισημότερη από τις άλλες αδελφές της Μούσες. Συνόδευε τους βασιλείς και τους ανώτατους άρχοντες για να επιβάλλει με τα λόγια της υποταγή και δικαιοσύνη. Η Καλλιόπη ήταν προστάτιδα των ηρωικών ποιημάτων και της ρητορικής. Ονομάστηκε Καλλιόπη, επειδή είχε καλή ωραία όψη, πρόσωπο. Την ονόμαζαν και Καλλιέπειαν, επειδή ήταν ευρέτρια της ποίησης. Σύμφωνα με την παράδοση η Καλλιόπη γέννησε τον Ορφέα, τις Σειρήνες, τον Κυμόθεο κ.ά. Ζωγράφιζαν την Καλλιόπη νέα και ωραία, με άνθη στο κεφάλι ή κισσό, στο δεξιό χέρι να κρατά δάφνες και στο αριστερό δύο βιβλία, πολλές φορές την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.

∆ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ

∆ΙΑΘΕΜΑΤΙΚΟ ΕΝΙΑΙΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ∆ΩΝΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ 

Σχετικά με τις αφηγηματικές τεχνικές
Σχετικά με τον Αφηγητή
1. Ποιος αναφέρει την ιστορία;
2. Σε ποιο πρόσωπο περιγράφει και αναφέρεται
3. Πώς λειτουργεί η αφήγηση στο κάθε πρόσωπο;
4. Ο αφηγητής συμμετέχει στην ιστορία ή όχι;
5. Με ποια ιδιότητα συμμετέχει ο αφηγητής στην υπόθεση;
6. Υπάρχει δήλωση ή συνυποδήλωση στα δρώμενα;
7. Ποια είναι η αφηγηματική σκοπιά;
8. Ποιος είναι οι βαθμός της εστίασης;
Σχετικά με τους Αφηγηματικούς τρόπους 
1. Πώς παρουσιάζεται το αφηγηματικό περιεχόμενο;
2. Ποιες αφηγηματικές τεχνικές εντοπίζονται στο κείμενο;
3. Τι εξυπηρετούν και πώς λειτουργούν οι συγκεκριμένες τεχνικές;
4. Μέσω ποιων τεχνικών ηθογραφούνται – ψυχογραφούνται τα πρόσωπα;
5. Πώς εκφέρεται ο λόγος των προσώπων;
Σχετικά με τον χρόνο στην αφήγηση
1. Να δηλωθεί η διάκριση εξωκειμενικού – εσωκειμενικού χρόνου
2. Να δηλωθεί η διάκριση χρόνου ιστορίας – χρόνου αφήγησης
3. Προσδιορισμός της έναρξης της αφήγησης στο χρόνο
4. Ποια είναι η χρονική σειρά της αφήγησης;
5. Ποια είναι η διάρκεια της αφήγησης;
6. Ποια είναι η συχνότητα της αφήγησης;