Φράσεις της νεοελληνικής γλώσσας που περιλαμβάνουν δοτική πτώση

αβρόχοις ποσί(ν)

= (με άβρεχτα πόδια), άκοπα ή χωρίς ζημιά, χωρίς να κοστίσει τίποτα

Πέρασε το μάθημα αβρόχοις ποσίν.

Αιτία= λόγω, εξαιτίας

Φράσεις: αιτία θανάτου, αιτία δωρεάς

Του χορηγήθηκε σύνταξη αιτία θανάτου

άμα τη αφίξει

= με την άφιξη, τη στιγμή της άφιξης

Άμα τη αφίξει του Προέδρου, συνέβη το απρόοπτο.

άμα τη εμφανίσει,
επί τη εμφανίσει

= με την εμφάνιση, μόλις εμφανιστεί ή μόλις εμφανίστηκε

= με την εμφάνιση, μόλις το εμφανίσει (επιδείξει) κανείς

Πληρωτέαι επί τη εμφανίσει (σε χαρτονομίσματα) = (δραχμές) που πρέπει να καταβληθούν με την επίδειξη (του χαρτονομίσματος).

ανάγκα

= στην ανάγκη

ανάγκα και θεοί πείθονται.

ανωτέρα βία 

= λόγω ανωτέρας βίας, από απροσδόκητο γεγονός (που ξεφεύγει από τον έλεγχό μας)

αστυνομική συνοδεία

= συνοδευόμενος από αστυνομικό ή αστυνομικούς

Ο υπόδικος έφτασε στην αίθουσα αστυνομική συνοδεία

άφες αυτοίς

= συγχώρησέ τους, μεταφορικά: άστους, μην τους δίνεις σημασία

Πάτερ άφες αυτοίς ου γαρ οίδασι τι ποιούσι = Πατέρα συγχώρησέ τους γιατί δεν ξέρουν τι κάνουν (από το Ευαγγέλιο)

άφες ημίν τα οφειλήματα ημών

= συγχώρησέ μας τις αμαρτίες μας

(Από την κυριακή προσευχή, το «πάτερ ημών»)

βάσει,

επί τη βάσει

= με βάση, βασιζόμενος σε, σύμφωνα με

Όλα έγιναν βάσει κανονισμού. 
Δεν μπορείς να τα εξετάζεις όλα επί τη βάσει του δικού σου συμφέροντος.

γαία πυρί μιχθήτω

= (ας αναμειχθεί χώμα και φωτιά), ας γίνει ό,τι θέλει, ας γίνει ό,τι να' ναι, μου (σου, του,...) είναι εντελώς αδιάφορο, αδιαφορώ (-είς, ...) πλήρως!

Ας κάνεις εσύ αυτό που θέλεις, και όσο για τους άλλους γαία πυρί μιχθήτω!

γνωστόν τοις πάσι,
τοις πάσι γνωστόν

= σε όλους γνωστό, πασίγνωστο (πας, παντός, παντί, πάντα, πας, πάντες, πάντων, πάσι, πάντας, πάντες)

Αυτό που λες είναι γνωστόν τοις πάσι.

γυναιξί 

= στις γυναίκες

Γυναιξί κόσμον η σιγή φέρει = Η σιωπή είναι στολίδι στις γυναίκες (Σοφοκλής).

Βλέπε και: συν γυναιξί και τέκνοις

δαπάνη,
δαπάναις

= με δαπάνη, με δαπάνες, με έξοδα

Η διανυκτέρευση των επιβατών σε ξενοδοχείο έγινε δαπάναις της Ολυμπιακής

δημοσία

= δημοσίως

Το να είσαι φοροφυγάς δεν είναι και κατόρθωμα για να το δηλώνεις δημοσία...

δημοσία δαπάνη

= με δημόσια δαπάνη, με έξοδα του δημοσίου

Η κηδεία του μεγάλου ποιητή έγινε δημοσία δαπάνη

δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω

= δικηγόρος στον Άρειο Πάγο

Είναι δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω

δόξα πατρί

= δόξα στον πατέρα (Θεό)
δοξαπατρί = μέτωπο

1) Δόξα πατρί και υιώ και αγίω πνεύματι = Δόξα στον Πατέρα και στον Υιό και στο ¶γιο Πνεύμα (από τη θεία λειτουργία)
2) Έφαγε μια γροθιά στο δοξαπατρί και είδε τον ουρανό σφοντύλι!.

δόξα σοι

= δόξα σε σένα

1) Δόξα σοι Κύριε δόξα σοι = Δόξα σε σένα Κύριε δόξα σε σένα
2) Δόξα σοι ο Θεός = (Δόξα σε σένα Θεέ), δόξα νά ‘χει ο Θεός, δόξα τω Θεώ
3) Δόξα σοι τω δείξαντι το φως = Δόξα σε σένα που έδειξες το φως 
(από τη θεία λειτουργία)

δόξα τω Θεώ

= δόξα να έχει ο Θεός

Δόξα τω Θεώ είμαστε όλοι καλά.

δος ημίν σήμερον

= δώσε μας σήμερα (Από την Κυριακή προσευχή)

τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημίν σήμερον = δώσε μας το ψωμί το καθημερινό.

δυνάμει

= σύμφωνα με

Ο πολίτης έχει αυτό το δικαίωμα δυνάμει του νόμου (= όπως απορρέει από την ισχύ του νόμου).

δυνάμει, εν δυνάμει

= δυνητικός, δυνητικά 

Κάθε πολίτης είναι (εν) δυνάμει μέλος της Ενωσης Καταναλωτών

ειρήνη υμίν

= (ειρήνη σε σας, φράση του Ευαγγελίου) = σταματήστε να τσακώνεστε ή να διαφωνείτε.

Παιδιά σταματήστε! Ειρήνη υμίν!

Ειρήσθω εν παρόδω

εν παρόδω = (σε πάροδο) = σε παρένθεση, παρενθετικά

Ειρήσθω εν παρόδω (= ας λεχθεί παρενθετικά). 
Ειρήσθω εν παρόδω ότι ο περί ου ο λόγος είναι και μέλος του κόμματος. (είρημαι: παθητικός παρακείμενος του λέγω, προστακτική: είρησο, ειρήσθω, ...)

έκαστος εφ' ω ετάχθη

= Ο καθένας (εκεί όπου παρατάχθηκε) πρέπει να κάνει αυτό που ανέλαβε (ή αυτό που έχει χρέος να κάνει)

- Γιώργο, απορώ πώς τα βγάζεις πέρα με ένα τέτοιο έργο. Εγώ θα τα παρατούσα αμέσως!..- Τι να κάνουμε φίλε μου, έκαστοςεφ'ω ετάχθη.

ελαφρά τη καρδία

= χωρίς βάθος, χωρίς σοβαρή σκέψη, επιπόλαια

Πρέπει να αντιμετωπίζεις τις καταστάσεις με περίσκεψη και όχι ελαφρά τη καρδία

ελαφρά τη συνειδήσει

= με ελαφριά τη συνείδηση, χωρίς τύψεις

Τον απέλυσε έτσι απλά. Ελαφρά τη συνειδήσει.

Πηγές:

1. Οδηγός της νεοελληνικής γλώσσας, επιμ. Άννα Ιορδανίδου, εκδόσεις Πατάκη.
2. Χανδριώτης, Ελλάδιος, Προφορά και στίξη, Λευκωσία 1972.
3. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη – Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής), Θεσσαλονίκη 1973.
4. Ελληνικό Λεξικό, Τεγόπουλος-Φυτράκης.
5. Σακελλαρίου, Χάρης, Κλιτικό λεξικό δημοτικής, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα.
6. Κριαράς Εμμανουήλ, Νέο ελληνικό λεξικό της σύγχρονης δημοτικής γλώσσας, Εκδοτική Αθηνών.