ΓΝΩΣΗ

ΓΝΩΣΗ

Παρασκευή 26 Απριλίου 2019

Φράσεις της νεοελληνικής γλώσσας που περιλαμβάνουν δοτική πτώση



αβρόχοις ποσί(ν)
= (με άβρεχτα πόδια), άκοπα ή χωρίς ζημιά, χωρίς να κοστίσει τίποτα
Πέρασε το μάθημα αβρόχοις ποσίν.
Αιτία= λόγω, εξαιτίας
Φράσεις: αιτία θανάτου, αιτία δωρεάς
Του χορηγήθηκε σύνταξη αιτία θανάτου
άμα τη αφίξει

= με την άφιξη, τη στιγμή της άφιξης
Άμα τη αφίξει του Προέδρου, συνέβη το απρόοπτο.
άμα τη εμφανίσει,
επί τη εμφανίσει
= με την εμφάνιση, μόλις εμφανιστεί ή μόλις εμφανίστηκε
= με την εμφάνιση, μόλις το εμφανίσει (επιδείξει) κανείς
Πληρωτέαι επί τη εμφανίσει (σε χαρτονομίσματα) = (δραχμές) που πρέπει να καταβληθούν με την επίδειξη (του χαρτονομίσματος).
ανάγκα
= στην ανάγκη
ανάγκα και θεοί πείθονται.
ανωτέρα βία 
= λόγω ανωτέρας βίας, από απροσδόκητο γεγονός (που ξεφεύγει από τον έλεγχό μας)
αστυνομική συνοδεία
= συνοδευόμενος από αστυνομικό ή αστυνομικούς
Ο υπόδικος έφτασε στην αίθουσα αστυνομική συνοδεία
άφες αυτοίς
= συγχώρησέ τους, μεταφορικά: άστους, μην τους δίνεις σημασία
Πάτερ άφες αυτοίς ου γαρ οίδασι τι ποιούσι = Πατέρα συγχώρησέ τους γιατί δεν ξέρουν τι κάνουν (από το Ευαγγέλιο)
άφες ημίν τα οφειλήματα ημών
= συγχώρησέ μας τις αμαρτίες μας
(Από την κυριακή προσευχή, το «πάτερ ημών»)
βάσει,
επί τη βάσει
= με βάση, βασιζόμενος σε, σύμφωνα με
Όλα έγιναν βάσει κανονισμού. 
Δεν μπορείς να τα εξετάζεις όλα επί τη βάσει του δικού σου συμφέροντος.
γαία πυρί μιχθήτω
= (ας αναμειχθεί χώμα και φωτιά), ας γίνει ό,τι θέλει, ας γίνει ό,τι να' ναι, μου (σου, του,...) είναι εντελώς αδιάφορο, αδιαφορώ (-είς, ...) πλήρως!
Ας κάνεις εσύ αυτό που θέλεις, και όσο για τους άλλους γαία πυρί μιχθήτω!
γνωστόν τοις πάσι,
τοις πάσι γνωστόν
= σε όλους γνωστό, πασίγνωστο (πας, παντός, παντί, πάντα, πας, πάντες, πάντων, πάσι, πάντας, πάντες)
Αυτό που λες είναι γνωστόν τοις πάσι.
γυναιξί 
= στις γυναίκες
Γυναιξί κόσμον η σιγή φέρει = Η σιωπή είναι στολίδι στις γυναίκες (Σοφοκλής).
Βλέπε και: συν γυναιξί και τέκνοις
δαπάνη,
δαπάναις
= με δαπάνη, με δαπάνες, με έξοδα
Η διανυκτέρευση των επιβατών σε ξενοδοχείο έγινε δαπάναις της Ολυμπιακής
δημοσία
= δημοσίως
Το να είσαι φοροφυγάς δεν είναι και κατόρθωμα για να το δηλώνεις δημοσία...
δημοσία δαπάνη
= με δημόσια δαπάνη, με έξοδα του δημοσίου
Η κηδεία του μεγάλου ποιητή έγινε δημοσία δαπάνη
δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω
= δικηγόρος στον Άρειο Πάγο
Είναι δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω
δόξα πατρί
= δόξα στον πατέρα (Θεό)
δοξαπατρί = μέτωπο
1) Δόξα πατρί και υιώ και αγίω πνεύματι = Δόξα στον Πατέρα και στον Υιό και στο ¶γιο Πνεύμα (από τη θεία λειτουργία)
2) Έφαγε μια γροθιά στο δοξαπατρί και είδε τον ουρανό σφοντύλι!.
δόξα σοι
= δόξα σε σένα
1) Δόξα σοι Κύριε δόξα σοι = Δόξα σε σένα Κύριε δόξα σε σένα
2) Δόξα σοι ο Θεός = (Δόξα σε σένα Θεέ), δόξα νά ‘χει ο Θεός, δόξα τω Θεώ
3) Δόξα σοι τω δείξαντι το φως = Δόξα σε σένα που έδειξες το φως 
(από τη θεία λειτουργία)
δόξα τω Θεώ
= δόξα να έχει ο Θεός
Δόξα τω Θεώ είμαστε όλοι καλά.
δος ημίν σήμερον
= δώσε μας σήμερα (Από την Κυριακή προσευχή)
τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημίν σήμερον = δώσε μας το ψωμί το καθημερινό.
δυνάμει
= σύμφωνα με
Ο πολίτης έχει αυτό το δικαίωμα δυνάμει του νόμου (= όπως απορρέει από την ισχύ του νόμου).
δυνάμει, εν δυνάμει
= δυνητικός, δυνητικά 
Κάθε πολίτης είναι (εν) δυνάμει μέλος της Ενωσης Καταναλωτών
ειρήνη υμίν
= (ειρήνη σε σας, φράση του Ευαγγελίου) = σταματήστε να τσακώνεστε ή να διαφωνείτε.
Παιδιά σταματήστε! Ειρήνη υμίν!
Ειρήσθω εν παρόδω
εν παρόδω = (σε πάροδο) = σε παρένθεση, παρενθετικά
Ειρήσθω εν παρόδω (= ας λεχθεί παρενθετικά). 
Ειρήσθω εν παρόδω ότι ο περί ου ο λόγος είναι και μέλος του κόμματος. (είρημαι: παθητικός παρακείμενος του λέγω, προστακτική: είρησο, ειρήσθω, ...)
έκαστος εφ' ω ετάχθη
= Ο καθένας (εκεί όπου παρατάχθηκε) πρέπει να κάνει αυτό που ανέλαβε (ή αυτό που έχει χρέος να κάνει)
- Γιώργο, απορώ πώς τα βγάζεις πέρα με ένα τέτοιο έργο. Εγώ θα τα παρατούσα αμέσως!..- Τι να κάνουμε φίλε μου, έκαστοςεφ'ω ετάχθη.
ελαφρά τη καρδία
= χωρίς βάθος, χωρίς σοβαρή σκέψη, επιπόλαια
Πρέπει να αντιμετωπίζεις τις καταστάσεις με περίσκεψη και όχι ελαφρά τη καρδία
ελαφρά τη συνειδήσει
= με ελαφριά τη συνείδηση, χωρίς τύψεις
Τον απέλυσε έτσι απλά. Ελαφρά τη συνειδήσει.

Πηγές:
1. Οδηγός της νεοελληνικής γλώσσας, επιμ. Άννα Ιορδανίδου, εκδόσεις Πατάκη.
2. Χανδριώτης, Ελλάδιος, Προφορά και στίξη, Λευκωσία 1972.
3. Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη – Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Νεοελληνική Γραμματική (της Δημοτικής), Θεσσαλονίκη 1973.
4. Ελληνικό Λεξικό, Τεγόπουλος-Φυτράκης.
5. Σακελλαρίου, Χάρης, Κλιτικό λεξικό δημοτικής, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα.
6. Κριαράς Εμμανουήλ, Νέο ελληνικό λεξικό της σύγχρονης δημοτικής γλώσσας, Εκδοτική Αθηνών.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.