Τι είναι η μετωνυμία και ποια είναι η διαφορά της από τη μεταφορά;
Όπως και η μεταφορά, η μετωνυμία θεωρείται σχήμα λόγου και είναι πολύ συχνή στον λόγο μας, μολονότι συχνά δεν αντιλαμβανόμαστε καν τη χρήση της. Ενώ η μεταφορά βασίζεται στην ομοιότητα και την αναλογία,
. Ας προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τις μετωνυμίες στο ακόλουθο κείμενο (σημειώνονται με πλάγια γραμματοσειρά):
η μετωνυμία βασίζεται σε έναν συσχετισμό που θεωρούμε ότι υπάρχει ανάμεσα σε δύο έννοιες: βάσει αυτού του συσχετισμού, χρησιμοποιούμε μια έννοια προκειμένου να αναφερθούμε σε μια άλλη την οποία θεωρούμε κοντινή της πρώτης
Προσεχώς Ατλαντίδα
Οι πλημμύρες υποχωρούν, η Μπανγκόκ όμως βυθίζεται
Η πλημμύρα που σάρωσε τις προηγούμενες μέρες την πρωτεύουσα της Ταϊλάνδης είναι απλώς μια πρόγευση ενός ζοφερού μέλλοντος, προειδοποιούν πολλοί ειδικοί: Η Μπανγκόκ βυθίζεται, λόγω μιας ποικιλίας παρεμβάσεων, και κινδυνεύει να χαθεί στη θάλασσα λόγω της κλιματικής αλλαγής που ανυψώνει τη στάθμη.
Χωρίς τη λήψη άμεσων και δραστικών μέτρων, «το μεγαλύτερο μέρος της Μπανγκόκ θα βρίσκεται κάτω από το επίπεδο της θάλασσας [...] σε 50 χρόνια» εκτιμά ο Ανόντ Σνιντβόγκς, κλιματολόγος στο Πανεπιστήμιο Τσουλαλογκόρν της πρωτεύουσας.
«Δεν υπάρχει επιστροφή. Η πόλη δεν πρόκειται να ανέβει ξανά στην προηγούμενη θέση της», προειδοποίησε και ο Ντέιβιντ ΜακΚόλεϊ, ειδικός σε θέματα κλιματικής αλλαγής στην Ασιατική Τράπεζα Ανάπτυξης (ADB).
Το μόνο ερώτημα είναι το πότε.
Σύμφωνα με περυσινή έκθεση της ADB και της Ιαπωνικής Τράπεζας για τη Διεθνή Συνεργασία, στα τέλη της δεκαετίας του 1970 η Μπανγκόκ βυθιζόταν κατά δέκα εκατοστά το χρόνο.
Αυτό αποδίδεται κυρίως στην υπεράντληση υδάτων από τον υδροφόρο ορίζοντα για τις ανάγκες της βιομηχανίας και ενός πληθυσμού που φτάνει σήμερα τα 12 εκατομμύρια.
Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, τα μέτρα για τη μείωση της υπεράντλησης έχουν μειώσει σήμερα το ρυθμό υποχώρησης σε λιγότερο από ένα εκατοστό το χρόνο και θα μπορούσαν να συνεχίσουν να επιβραδύνουν τη βύθιση κατά ακόμα 10% το χρόνο […].
Στη μετωνυμία, αντί να αναφερθούμε με άμεσο τρόπο σε μια οντότητα ή έννοια, καταφεύγουμε στον έμμεσο τρόπο αναφοράς
ΠΕΡΙΕΧΟΝ ΑΝΤΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟΥ
Η Μπανγκόκ βυθίζεται… και κινδυνεύει να χαθεί (αντί Οι κάτοικοι, τα κτίρια κλπ. της Μπανγκόκ βυθίζονται… και κινδυνεύουν να χαθούν)
Η πλημμύρα σάρωσε τις προηγούμενες μέρες την πρωτεύουσα της Ταϊλάνδης (αντί τα κτίρια, τους/τις κατοίκους κλπ. της πρωτεύουσας της Ταϊλάνδης)
Η πόλη δεν πρόκειται να ανέβει ξανά (αντί Το έδαφος της πόλης δεν πρόκειται να ανέβει ξανά)
ΑΙΤΙΑ ΑΝΤΙ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΟΣ
Η κλιματική αλλαγή ανυψώνει τη στάθμη (αντί Η κλιματική αλλαγή προκαλεί πλημμύρα που ανυψώνει τη στάθμη)
ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΟ ΑΝΤΙ ΕΛΕΓΧΟΝΤΟΣ
Σύμφωνα με περυσινή έκθεση της ADB και της Ιαπωνικής Τράπεζας για τη Διεθνή Συνεργασία (αντί Σύμφωνα με τα μέλη της ADB και της Ιαπωνικής Τράπεζας για τη Διεθνή Συνεργασία που συνέταξαν την περυσινή έκθεση· βλ. επίσης Σύμφωνα με την ίδια έκθεση…)
Τα μέτρα για τη μείωση της υπεράντλησης έχουν μειώσει σήμερα το ρυθμό υποχώρησης και θα μπορούσαν να συνεχίσουν να επιβραδύνουν τη βύθιση (αντί Οι ειδικοί που έλαβαν τα μέτρα για τη μείωση…)
ΟΛΟ ΑΝΤΙ ΜΕΡΟΥΣ
Οι ανάγκες της βιομηχανίας (αντί Οι ανάγκες των υδροηλεκτρικών σταθμών και άλλων μηχανημάτων της βιομηχανίας)
Με λίγα λόγια:
όταν χρησιμοποιούμε μια μετωνυμία στον λόγο μας, αντικαθιστούμε μια έννοια με μία άλλη η οποία, με βάση την εμπειρία μας, μας φαίνεται κοντινή ή σχετική.
Ορισμένοι επιπλέον τύποι μετωνυμίας είναι οι ακόλουθοι:
ΜΕΡΟΣ ΑΝΤΙ ΤΟΥ ΟΛΟΥ
Μου ζάλισε τα αφτιά (αντί Με ζάλισε)
ΤΟΠΟΣ ΑΝΤΙ ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ
Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος νίκησε τον Ομέρ Βρυώνη στο Χάνι της Γραβιάς (αντί στη μάχη που έγινε στο Χάνι της Γραβιάς)
ΤΟΠΟΣ ΑΝΤΙ ΘΕΣΜΟΥ
Το Μέγαρο Μαξίμου διαψεύδει κάθε σχετική φημολογία (αντί Ο πρωθυπουργός και οι άνθρωποι που εργάζονται στο Μέγαρο Μαξίμου στην υπηρεσία του διαψεύδουν κάθε σχετική φημολογία)
ΠΑΡΑΓΩΓΟΣ ΑΝΤΙ ΠΑΡΑΓΟΜΕΝΟΥ
Της αρέσει πολύ ο Καβάφης (αντί Της αρέσουν πολύ τα ποιήματα του Καβάφη)
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΑΝΤΙ ΤΟΥ/ΤΗΣ ΧΡΗΣΤΗ/ΤΡΙΑΣ
Τα κρουστά της ορχήστρας έκλεψαν την παράσταση (ο/η μουσικός που έπαιζε κρουστά στην ορχήστρα έκλεψε την παράσταση)
ΚΤΗΤΟΡΑΣ ΑΝΤΙ ΚΤΗΜΑΤΟΣ
Μπήκαν στο σπίτι του Κώστα και τον έκλεψαν (αντί και έκλεψαν τα χρήματα, τα πολύτιμα αντικείμενα κλπ. του Κώστα)
Η συνεκδοχή είναι σχήμα λόγου συναφές με τη μετωνυμία (βλ.λ.). Στη συνεκδοχή μπορεί να χρησιμοποιούμε:
α) το μέρος, αντί του όλου τα μαύρα μάτια την αυγή δεν πρέπει να κοιμώνται (= η μαυρομάτα κόρη) (ΔΗΜΟΤΙΚΟ)
β) την ύ λη, αντί του μέσου που είναι από την ύλη αυτή κατασκευασμένο: Τούρκος το τριγυρίζει χρόνους όώόεκα (= Τούρκοι κ.λπ.) (δημοτικο)
γ) το ένα, αντί των πολλών ομοειδών: πάψε, Γιάννη μ ', τον πόλεμο, πάψε και το τουφέκι (= τις τουφεκιές) (δημοτικο) το μάτι μας ύπνο δεν είδε (Βλαχογιάννης)
δ) το όργανο, αντί της ενέργειας που παράγεται απ' αυτό ή του προσώπου που το έχει ή το χειρίζεται: έμεινε ο Διάκος στη φωτιά με δεκαοχτώ λεβέντες (= στη μάχη) (δημοτικο)
ε) τη λέξη που δηλώνει ένα φαινόμενο παραγόμενο από μια ενέργεια, αντί της λέξης που φανερώνει αυτήν την ίδια την ενέργεια: φλωριά ρίχνουν στην Παναγιά, φλωριά ρίχνουν στους άγιους (= στην εικόνα της Παναγιάς κ.λπ.) (δημοτικο)
στ) τη λέξη που δηλώνει ένα εικονιζόμενο πρόσωπο, ενώ πρόκειται για την εικόνα του προσώπου αυτού.
Η συνεκδοχή είναι ένα από τα καλύτερα μέσα για επίτευξη ζωηρού και πυκνού λόγου. Μας προβάλλει λόγου χάρη ένα σημείο ή μέρος από ένα οργανικό σύνολο, κινώντας τη φαντασία μας να συλλάβει μαζί του και τα υπόλοιπα σημεία του όλου που αποσιωπήθηκαν. Η υποβλητική δύναμη της συνεκδοχής εξαρτάται από το προβαλλόμενο σημείο -αν συγκεντρώνει μέσα του κυρίαρχες σχέσεις με το όλον, δίνοντας του σφρίγος και κίνηση. Η συνεκδοχή, σε συνδυασμό με άλλα εκφραστικά μέσα, και μάλιστα τη μεταφορά (βλ.λ.), δημιουργεί πρωτότυπες και τολμηρές προεκτάσεις. Τη σπουδαιότητα της συνεκδοχής αναγνώρισαν και οι αρχαίοι τεχνοκρίτες -ιδιαίτερα ο Κοϊντιλιανός (Inst. VIII. 6.19-21), που τη χαρακτηρίζει ως ένα από τα σημαντικότερα σχήματα του λόγου. Α. Τζαρτζανος, Νεοελληνική Σύνταξις, τ. 2, ό.π., σ. 308' Δ. Τζιοβας, Μετά την Αισθητική, ό.π., σσ. 135 κ.εξ. Σ
Η συνεκδοχή είναι σχήμα λόγου συναφές με τη μετωνυμία (βλ.λ.). Στη συνεκδοχή μπορεί να χρησιμοποιούμε:
α) το μέρος, αντί του όλου τα μαύρα μάτια την αυγή δεν πρέπει να κοιμώνται (= η μαυρομάτα κόρη) (ΔΗΜΟΤΙΚΟ)
β) την ύ λη, αντί του μέσου που είναι από την ύλη αυτή κατασκευασμένο: Τούρκος το τριγυρίζει χρόνους όώόεκα (= Τούρκοι κ.λπ.) (δημοτικο)
γ) το ένα, αντί των πολλών ομοειδών: πάψε, Γιάννη μ ', τον πόλεμο, πάψε και το τουφέκι (= τις τουφεκιές) (δημοτικο) το μάτι μας ύπνο δεν είδε (Βλαχογιάννης)
δ) το όργανο, αντί της ενέργειας που παράγεται απ' αυτό ή του προσώπου που το έχει ή το χειρίζεται: έμεινε ο Διάκος στη φωτιά με δεκαοχτώ λεβέντες (= στη μάχη) (δημοτικο)
ε) τη λέξη που δηλώνει ένα φαινόμενο παραγόμενο από μια ενέργεια, αντί της λέξης που φανερώνει αυτήν την ίδια την ενέργεια: φλωριά ρίχνουν στην Παναγιά, φλωριά ρίχνουν στους άγιους (= στην εικόνα της Παναγιάς κ.λπ.) (δημοτικο)
στ) τη λέξη που δηλώνει ένα εικονιζόμενο πρόσωπο, ενώ πρόκειται για την εικόνα του προσώπου αυτού.
Η συνεκδοχή είναι ένα από τα καλύτερα μέσα για επίτευξη ζωηρού και πυκνού λόγου. Μας προβάλλει λόγου χάρη ένα σημείο ή μέρος από ένα οργανικό σύνολο, κινώντας τη φαντασία μας να συλλάβει μαζί του και τα υπόλοιπα σημεία του όλου που αποσιωπήθηκαν. Η υποβλητική δύναμη της συνεκδοχής εξαρτάται από το προβαλλόμενο σημείο -αν συγκεντρώνει μέσα του κυρίαρχες σχέσεις με το όλον, δίνοντας του σφρίγος και κίνηση. Η συνεκδοχή, σε συνδυασμό με άλλα εκφραστικά μέσα, και μάλιστα τη μεταφορά (βλ.λ.), δημιουργεί πρωτότυπες και τολμηρές προεκτάσεις. Τη σπουδαιότητα της συνεκδοχής αναγνώρισαν και οι αρχαίοι τεχνοκρίτες -ιδιαίτερα ο Κοϊντιλιανός (Inst. VIII. 6.19-21), που τη χαρακτηρίζει ως ένα από τα σημαντικότερα σχήματα του λόγου. Α. Τζαρτζανος, Νεοελληνική Σύνταξις, τ. 2, ό.π., σ. 308' Δ. Τζιοβας, Μετά την Αισθητική, ό.π., σσ. 135 κ.εξ. Σ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.