ΣΤΙΧΟΥΡΓΙΚΗ(ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ-ΜΕΤΡΟ)

ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑ

H ομοιοκαταληξία έχουμε όταν δυο ή περισσότεροι στίχοι  τελειώνουν με ομόηχες συλλαβές ή λέξεις. Φυσικά η ορθογραφία δεν παίζει κανένα ρόλο. Σημασία έχει μόνον ο ήχος.

Η ομοιοκαταληξία είναι ένα από τα στολίδια τού στίχου. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν είχαν ομοιοκαταληξίες στα ποιήματα τους. Επίσης η «μοντέρνα» λεγόμενη ποίηση δε χρησιμοποιεί ομοιοκαταληξίες.

ΕΙΔΗ ΟΜΟΙΟΚΑΤΑΛΗΞΙΑΣ

α) ζευγαρωτή : Ο πρώτος στίχος ομοιοκαταληκτεί με το δεύτερο, ο τρίτος με τον τέταρτο, ο πέμπτος με τον έκτο κτλ.

β) πλεχτή : μέσα σ’ ένα τετράστιχο, ο πρώτος με τον τρίτο και ο δεύτερος με τον τέταρτο.

γ) σταυρωτή : σε τετράστιχο ο πρώτος με τον τέταρτο και ο δεύτερος με τον τρίτο.

δ) ζευγαροπλεχτή : μέσα σ’ ένα εξάστιχο, ο πρώτος με το δεύτερο, ο τέταρτος με τον πέμπτο και ο τρίτος με τον έκτο.

ΜΕΤΡΟ

Οι αρχαίοι Έλληνες βάσιζαν το μετρικό τους σύστημα στην προσωδία, δηλαδή στην εναλλαγή συλλαβών πού ήσαν μακρές ή βραχείες. Αλλά η διάκριση σε μακρά και βραχέα σιγά – σιγά εγκαταλείφθηκε. Κι έτσι η νέα ποίηση αναγκάστηκε να πάρει ως βάση τού μετρικού της συστήματος τον τόνο. Θεώρησε δηλαδή ως μακρά την τονισμένη συλλαβή και ως βραχεία την άτονη.Το σύστημα αυτό λέγεται και τονικό σύστημα.

Η εναλλαγή κατά ορισμένο σύστημα τονισμένων και άτονων συλλαβών αποτελεί το μέτρο. Το μέτρο λέγεται επίσης και πόδας. Ένας ή και περισσότεροι πόδες αποτελούν το στίχο.

Όταν θέλουμε να συμβολίσουμε τους πόδες ή τα μέτρα χρησιμοποιούμε    το «_» για την τονισμένη συλλαβή και το «υ» για την άτονη.

Κάθε πόδας μπορεί να περιλαμβάνει δύο ή τρεις συλλαβές.

Τα μέτρα (μετρικοί πόδες) στη νεοελληνική ποίηση είναι πέντε : ο ίαμβος, ο τροχαίος, ο ανάπαιστος, ο δάκτυλος, και ο αμφίβραχυς (ή μεσοτονικός).

 Α”. ΙΑΜΒΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

Το ιαμβικό μέτρο περιλαμβάνει δυο συλλαβές από τις οποίες τονίζεται ή δεύτερη. (υ_). Σε ιαμβικό μέτρο, π.χ. είναι γραμμένη η «Ξανθούλα» τού Σολωμού:

Την ει |  δα την | ξανθού | λα	υ_, υ_, υ_, υ
την ει  | δα ψες | αργά,	υ_, υ_, υ_,
που εμπή | κε στή | βαρκού | λα	υ_, υ_, υ_, υ
να πάει  | στην ξε  | νιτιά	υ_, υ_, υ_ .

(Τραγουδώντας το ρυθμικά ακούγεται κάπως έτσι: νανά – νανά – νανά )

Β”. ΤΡΟΧΑΪΚΟ ΜΕΤΡΟ

Το τροχαϊκό μέτρο περιλαμβάνει επίσης δυο συλλαβές, πού τονίζονται όμως αντίστροφα απ” ό,τι στον ίαμβο. Δηλαδή τονι­σμένη είναι η πρώτη συλλαβή και άτονη η δεύτερη ( _υ ):

Σε τροχαϊκό μέτρο είναι γραμμένος και ο «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» του Σολωμού.

«Σε γνω  | ρίζω α  |πό την |κόψη	_υ, _υ, _υ, _υ
του σπα  | θ|ού την | τρομε | ρή	_υ, _υ, _υ, _
σε γνω  | ρίζω α | πό την | όψη I	_υ, _υ, _υ, _υ
που με  | βιά με | τράει τη | γή.	_υ, _υ, _υ, _

(Τραγουδώντας το ρυθμικά ακούγεται κάπως έτσι: νάνα – νάνα – νάνα )

Γ. ΑΝΑΠΑΙΣΤΙΚΟ ΜΈΤΡΟ

Το αναπαιστικό μέτρο αποτελείται από τρεις συλλαβές, από τις οποίες τονίζεται η τελευταία, ενώ οι δυο πρώτες είναι άτονες (υυ_). “Σε αναπαιστικό μέτρο είναι γραμμένο το επίγραμμα του Σολωμού, « Η καταστροφή των Ψαρών» :

Στων Ψαρών | την ολό | μαυρη ρά | χη	υυ_, υυ_, υυ_, υ
περπατώ  | ντας η δό | ξα μονά | χη	υυ_, υυ_, υυ_, υ
μελετά | τα λαμπρά | παλληκά | ρια	υυ_, υυ_, υυ_, υ
και στην κό | μη στεφά  |  νι φορεί	υυ_, υυ_, υυ_,
γινωμέ  | νο απο λί  | γα χορτά | ρια	υυ_, υυ_, υυ_, υ
πού ειχαν μεί | νει στην έ  | ρημη γή.	υυ_, υυ_, υυ_,

(Τραγουδώντας το ρυθμικά ακούγεται κάπως έτσι: νανανά – νανανά – νανανά)

Δ”. ΔΑΚΤΥΛΙΚΟ ΜΕΤΡΟ

Εδώ, όπως στον ανάπαιστο, υπάρχουν επίσης τρεις συλλαβές. Άλλα τονίζεται η πρώτη, ενώ οι δυο επόμενες μένουν άτονες (_υυ). Σε δακτυλικό μέτρο είναι γραμμένα τα «Χαμένα Χρόνια» τού Πολέμη:

Αχ και να | γύριζαν, | να ‘ρχονταν | πίσω	_υυ,  _υυ, _υυ, _υ
τα χρόνια | που έζησα  |πριν σ’ αγα |   πήσω	_υυ, _υυ, _υυ, _υ
Χρόνια αμνη | μόνευτα, | σα να ‘ταν | ξένα,	_υυ, _υυ, _υυ, _υ
τα χρόνια | που έζησα | δίχως ε | σένα…	_υυ, _υυ, _υυ, _υ

(Τραγουδώντας το ρυθμικά ακούγεται κάπως έτσι: νάνανα – νάνανα – νάνανα )

 Ε”. ΑΜΦΙΒΡΑΧΥΣ

Όταν ο πόδας περιλαμβάνει τρεις συλλαβές, από τις οποίες τονίζεται η μεσαία (υ_υ), τότε έχουμε αμφίβραχυ ή μέτρο μεσοτονικό, όπως λέγεται ακόμη. Τέτοιο μέτρο βρίσκομε στο «Μια πίκρα» του Παλαμά:

Τα πρώτα | μου χρόνια | τ” αξέχα | στα τα ‘ζη  |  σα	υ_υ, υ_υ, υ_υ, υ_υ, υ
κοντά στ’ α | κρογιάλι, |	υ_υ, υ_υ,
στη θάλασ  |  σα εκεί τη | ρηχή και | την ήμε | ρη,	υ_υ, υ_υ, υ_υ, υ_υ,υ
στη θάλασ  | σα εκεί την|  πλατειά, τη | μεγάλη	υ_υ, υ_υ, υ_υ, υ_υ

(Τραγουδώντας το ρυθμικά ακούγεται κάπως έτσι: νανάνα – νανάνα – νανάνα)

ΠΗΓΕΣ

http://paroutsas.jmc.gr/verses.htm

https://el.wikipedia.org/