ΤΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ Γ' ΤΑΞΗΣ ΤΟΥ 4ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ: Αρχαία Ελληνικά Ενότητα 2 ''Θυσία για την πατρίδα' '

Αρχαία Ελληνικά Ενότητα 2 ''Θυσία για την πατρίδα''

2.Α ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ.

Λυσίας

• Η σπουδαιότητα που απέδιδαν οι αρχαίοι Έλληνες στην αυτοθυσία για χάρη της πατρίδας,

• Παράλληλες περιπτώσεις θυσίας για την πατρίδα από τη σύγχρονη πραγματικότητα, όχι μόνο από τον ελληνικό, αλλά και από τον διεθνή χώρο,

• Ποια είναι η σύγχρονη αντίληψη περί θυσίας για την πατρίδα και κατά πόσο διαμορφώνονται στις μέρες μας ανάλογες καταστάσεις.

Οι επιτάφιοι είναι επικήδειοι λόγοι που εκφωνούνταν από επιφανή άνδρα και είχαν σκοπό να τιμήσουν τους νεκρούς του πολέμου. Σύμφωνα με τον Δημοσθένη (20.141), οι επιτάφιοι λόγοι ήταν ίδιον της Αθήνας. Ο Θουκυδίδης χαρακτηρίζει «πάτριον νόμον» την οργάνωση της επικήδειας τελετής στον Κεραμεικό και υπάρχει η άποψη ότι η θεσμοθέτηση αυτής της τελετής έγινε από τον Σόλωνα.

Με αυτόν το επιτάφιο λόγο ο ομιλητής θέλει να τιμήσει τους νεκρούς του Κορινθιακού πολέμου. Στους στόχους του, όμως, συγκαταλέγεται και η μείωση του πόνου των συγγενών τους. Υπηρετώντας, λοιπόν, αυτόν το στόχο προσπαθεί να αναδείξει το συγκεκριμένο τρόπο θανάτου ως τον καλύτερο.

Ισχυρίζεται ότι οι τιμώμενοι νεκροί αξίζει να θεωρηθούν ευτυχισμένοι, γιατί έτυχαν του καλύτερου θανάτου. Πέθαναν πολεμώντας για τη διαφύλαξη υψηλών ιδανικών αφήνοντας στη μνήμη όλων την εικόνα γενναίων και ρωμαλέων πολεμιστών. Δεν περίμεναν το φυσικό θάνατο κι έτσι δεν υπέστησαν τη φθορά, που επιφέρει η φύση. Αποδείχθηκαν κύριοι του εαυτού τους, αφού επέλεξαν ακόμη και τον τρόπο θανάτου τους. Αυτός ο ίδιος ο θάνατος είναι που τους καθιστά στην ουσία αθάνατους, γιατί πάντα θα δοξάζονται και θα μνημονεύονται. Έτσι θα παραμένουν ζωντανοί, όσο ζουν στη μνήμη μας. Για το λόγο αυτόν αξίζει να τιμηθούν ως αθάνατοι με την πρέπουσα τελετή. Ο θάνατός τους θεωρείται από τον ομιλητή αξιοζήλευτος.

Περισσότερα θα βρείτε ΕΔΩ

Ο Κροίσος και ο Σόλων: Η διδακτική ιστορία για την ευτυχία

Ο Ηρόδοτος μας διηγείται τον περίφημο διάλογο του Σόλωνα με τον Κροίσο για τον ‘ολβιώτατο’ των ανθρώπων.

Ο βασιλιάς της Λυδίας Κροίσος ήταν ξακουστός σε όλο τον αρχαίο κόσμο για τα αμύθητα πλούτη του. Από τους φόρους που του έδιναν οι ελληνικές αποικίες της Μικράς Ασίας και από τα χρυσωρυχεία του Πακτωλού ποταμού γινόταν όλο και πιο πλούσιος και πιο περήφανος για τα πλούτη του.

Πίστευε μάλιστα ότι δεν υπήρχε πιο ευτυχισμένος άνθρωπος από αυτόν στον κόσμο.Κάποτε τον επισκέφτηκε ο Σόλων, ένας από τους σοφούς της αρχαιότητας, τον οποίο δέχτηκε πολύ φιλόξενα. Την τρίτη ή την τέταρτη ημέρα με διαταγή του Κροίσου οι υπηρέτες γύρισαν το Σόλωνα στους θησαυρούς και του τα έδειχναν όλα, που ήταν μεγαλόπρεπα και ακριβά. Αφού τα κοίταξε όλα και τα παρατήρησε με την ησυχία του, τον ρώτησε ο Κροίσος «Ξένε Αθηναίε, έφτασε σ’ εμάς μεγάλη φήμη για τη σοφία σου και τα ταξίδια σου, ότι από φιλομάθεια έχεις επισκεφτεί πολλές χώρες, για να γνωρίσεις τον κόσμο. Τώρα λοιπόν μου γεννήθηκε η επιθυμία να σε ρωτήσω αν είδες κανένα που να είναι ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος».!

Ο Σόλων αποφεύγοντας να κολακεύσει το βασιλιά αποκρίθηκε: «Ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος που γνώρισα ποτέ ήταν ένας Αθηναίος βασιλιάς που λεγόταν Τέλλος.» Ο βασιλιάς απόρησε με την απάντηση και τον ρώτησε γιατί κρίνει αυτόν ως τον πιο ευτυχισμένο.«Για δυο λόγους», είπε ο Σόλων. ««ο Τέλλος από τη μια είχε πατρίδα που ευτυχούσε και μέσα σ’ αυτήν απόχτησε γιους καλούς κι ενάρετους και είδε να κάνουν όλοι παιδιά και να ζουν όλα κι από την άλλη ενώ η ζωή του ήταν ευτυχισμένη, με τα ανθρώπινα μέτρα, τη σφράγισε ένας ένδοξος θάνατος σε μια μάχη δηλαδή των Αθηναίων στην Ελευσίνα με τους γείτονές τους πήρε μέρος κι εκείνος κι αφού έτρεψε σε φυγή τους εχθρούς, σκοτώθηκε ηρωικά οι Αθηναίοι τον έθαψαν με δημόσια δαπάνη στον τόπο που έπεσε και του έκαναν μεγάλες τιμές» .

Ο Κροίσος τότε τον ρώτησε ποιον γνωρίζει δεύτερο πιο ευτυχισμένο άνθρωπο, όντας σίγουρος ότι θα έπαιρνε τουλάχιστον τη δεύτερη θέση.Ο Σόλων, όμως, ανέφερε τότε δύο νέους: « δυο αδέρφια από το Άργος, τον Κλεόβη και τον Βίτωνα. Είχαν περιουσία όση τους χρειαζόταν και για τη σωματική τους δύναμη λάβε υπόψη ότι κι οι δύο ήταν πρωταθλητές στους αγώνες. Γι’ αυτούς διηγούνται το εξής σε μια εορτή της Ήρας στο Αργος έπρεπε οπωσδήποτε να μεταφερθεί η μητέρα τους με άμαξα στο ναό και τα βόδια δεν έφταναν στην ώρα τους από το χωράφι. Καθώς η ώρα δεν τους άφηνε περιθώρια, μπαίνουν τα παλικάρια τα ίδια στο ζυγό και σέρνουν την άμαξα κι επάνω στην άμαξα πήγαινε η μητέρα τους. Κι αφού την πήγαν έτσι σαράντα πέντε ολόκληρα στάδια, έφτασαν στο ναό. Έπειτα από αυτό που έκαναν κι αφού τους είδε όλο το συγκεντρωμένο πλήθος, τους βρίσκει ένας εξαίρετος θάνατος και μ’ αυτούς έδειξε ο θεός στους ανθρώπους ότι είναι καλύτερο να πεθάνει κανένας παρά να ζει. Τους είχαν περιστοιχίσει οι Αργείοι και θαύμαζαν τη δύναμη των νέων κι οι Αργείοι καλοτύχιζαν τη μάνα τους για τα παιδιά που είχε κάνει. Τρισευτυχισμένη η μητέρα τους για την πράξη των παιδιών τους και για τους επαίνους, στάθηκε μπροστά στο άγαλμα και προσευχήθηκε για τον Κλέοβη και το Βίτωνα, τους γιους της, που της είχαν κάνει τέτοια τιμή, να τους δώσει η θεά ό,τι καλύτερο είναι για τον άνθρωπο. Έπειτα από την προσευχή αυτή θυσίασαν και κάθισαν στο τραπέζι. τέλος έπεσαν και κοιμήθηκαν μέσα στον ίδιο το ναό χωρίς όμως να σηκωθούν πια, αλλά αυτό ήταν το τέλος τους. Οι Αργείοι κατασκεύασαν τα αγάλματά τους και τ’ αφιέρωσαν στους Δελφούς, επειδή αποδείχτηκαν άντρες εξαιρετικοί».

Ακούγοντας την ιστορία ο Κροίσος θύμωσε με τη δεύτερη απάντηση του Σόλωνα και προτού τον διώξει ξέσπασε: «Ωραία όλα αυτά Αθηναίε φίλε μου, αλλά τι έχεις να πεις για τη δική μου ευτυχία;»Τότε ο σοφός Αθηναίος του αποκρίθηκε με μια φράση που έμεινε στην ιστορία: «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε». Τα μεγάλα πλούτη δεν κάνουν τον άνθρωπο περισσότερο ευτυχισμένο απ’ ότι μια μέτρια περιουσία. Μη θεωρήσεις κανέναν ευτυχή, πριν γνωρίσεις το τέλος του.

Αυτά τα λόγια δεν έδωσαν καθόλου χαρά στον Κροίσο και αποχαιρέτησε τον Σόλωνα περιφρονώντας τον.

Σύντομα, όμως, μετά την αναχώρηση του Σόλωνα πλήθος συμφορών βρήκαν τον Κροίσο. Ο γιος του ο Άτης σκοτώθηκε στο κυνήγι και ο ίδιος αργότερα νικήθηκε από το βασιλιά των Περσών Κύρο και αιχμαλωτίστηκε. Την ώρα που τον είχαν ανεβασμένο στην πυρά για να τον κάψουν, ο Κροίσος θυμήθηκε τα λόγια του Σόλωνα και φώναξε μετανιωμένος τρεις φορές «Σόλων! Σόλων! Σόλων!». Ο Κύρος που τον άκουσε, ζήτησε να μάθει τι σήμαινε η επίκληση αυτή. Ακούγοντας την ιστορία, χάρισε στον Κροίσο τη ζωή και μάλιστα τον κράτησε κοντά του ως έμπιστο φίλο και σύμβουλό του
Συντακτική ανάλυση

Ὥστε προσήκει τούτους εὐδαιμονεστάτους ἡγεῖσθαι: Κύρια πρόταση

προσήκει: Ρήμα (απρόσωπο). ἡγεῖσθαι: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο του απρόσωπου ρήματος. Ως υποκείμενο του απαρεμφάτου εννοείται το ἡμᾶς (ετεροπροσωπία). τούτους: Αντικείμενο του απαρεμφάτου. εὐδαιμονεστάτους: Κατηγορούμενο στο τούτους.

οἵτινες ὑπὲρ μεγίστων καὶ καλλίστων κινδυνεύσαντες οὕτω τὸν βίον ἐτελεύτησαν, οὐκ ἐπιτρέψαντες περὶ αὑτῶν τῇ τύχῃ οὐδ’ ἀναμείναντες τὸν αὐτόματον θάνατον, ἀλλ’ ἐκλεξάμενοι τὸν κάλλιστον: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στο τούτους (εναλλακτικά: αναφορική αιτιολογική πρόταση)

ἐτελεύτησαν: Ρήμα. οἵτινες: Υποκείμενο. τὸν βίον: Αντικείμενο του ρήματος. κινδυνεύσαντες: Χρονική μετοχή συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. ὑπὲρ μεγίστων καὶ καλλίστων: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί της υπεράσπισης. οὕτω: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου. ἐπιτρέψαντες - ἀναμείναντες - ἐκλεξάμενοι: Τροπικές μετοχές συνημμένες στο υποκείμενο του ρήματος. τῇ τύχῃ: Αντικείμενο της μετοχής ἐπιτρέψαντες. περὶ αὑτῶν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αναφοράς. θάνατον: Αντικείμενο στη μετοχή ἀναμείναντες. τὸν αὐτόματον: Επιθετικός προσδιορισμός στο θάνατον. τὸν κάλλιστον: Αντικείμενο στη μετοχή ἐκλεξάμενοι.

Καὶ γάρ τοι ἀγήρατοι μὲν αὐτῶν αἱ μνῆμαι, ζηλωταὶ δὲ ὑπὸ πάντων ἀνθρώπων αἱ τιμαί: Κύρια πρόταση

Ως ρήμα εννοείται το εἰσί ή το ἔσονται. αἱ μνῆμαι / αἱ τιμαί: Υποκείμενα του ρήματος. ἀγήρατοι: Κατηγορούμενο στο αἱ μνῆμαι. ζηλωταὶ: Κατηγορούμενο στο αἱ τιμαί. αὐτῶν: Γενική αντικειμενική στο αἱ μνῆμαι. ὑπὸ ἀνθρώπων: Εμπρόθετος προσδιορισμός του ποιητικού αιτίου. πάντων: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στοἀνθρώπων.

οἳ πενθοῦνται μὲν διὰ τὴν φύσιν ὡς θνητοί: Κύρια πρόταση

πενθοῦνται: Ρήμα. οἳ: Υποκείμενο. θνητοί: Κατηγορούμενο. διὰ τὴν φύσιν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας.
ὑμνοῦνται δὲ ὡς ἀθάνατοι διὰ τὴν ἀρετήν: Κύρια πρόταση

ὑμνοῦνται: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το οἳ. ἀθάνατοι: Κατηγορούμενο στο υποκείμενο του ρήματος. διὰ τὴν ἀρετήν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας.

Καὶ γάρ τοι θάπτονται δημοσίᾳ: Κύρια πρόταση

θάπτονται: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το οὗτοι. δημοσίᾳ: Δοτική του τρόπου.

καὶ ἀγῶνες τίθενται ἐπ’ αὐτοῖς ῥώμης καὶ σοφίας καὶ πλούτου, ὡς ἀξίους ὄντας τοὺς ἐν τῷ πολέμῳ τετελευτηκότας ταῖς αὐταῖς τιμαῖς καὶ τοὺς ἀθανάτους τιμᾶσθαι: Κύρια πρόταση

τίθενται: Ρήμα. ἀγῶνες: Υποκείμενο. ἐπ’ αὐτοῖς: Εμπρόθετος προσδιορισμός της τιμής. ῥώμης καὶ σοφίας καὶ πλούτου: Γενικές αντικειμενικές από το ἀγῶνες. ὡς ὄντας: Αιτιολογική μετοχή, υποκειμενικής αιτιολογίας. τοὺς τετελευτηκότας: Επιθετική μετοχή ως υποκείμενο της μετοχής ὄντας. τοὺς ἀθανάτους: Υποκείμενο στη μετοχή ὄντας. ἀξίους: Κατηγορούμενο στα υποκείμενα της μετοχής ὄντας. τιμᾶσθαι: Απαρέμφατο της αναφοράς μέσω του επιθέτου ἀξίους. Ως υποκείμενα του απαρεμφάτου τίθενται τα τοὺς τετελευτηκότας - τοὺς ἀθανάτους. τιμαῖς: Δοτική του μέσου. ταῖς αὐταῖς: Επιθετικός προσδιορισμός στο τιμαῖς. τοὺς ἐν τῷ πολέμῳ: Επιθετικός προσδιορισμός στο τετελευτηκότας. ἐν τῷ πολέμῳ: Εμπρόθετος προσδιορισμός του χρόνου (χρονική διάρκεια).

Ἐγὼ μὲν οὖν αὐτοὺς καὶ μακαρίζω τοῦ θανάτου: Κύρια πρόταση

μακαρίζω: Ρήμα. Ἐγὼ: Υποκείμενο. αὐτοὺς: Αντικείμενο. τοῦ θανάτου: Γενική της αιτίας.

καὶ ζηλῶ: Κύρια πρόταση

ζηλῶ: Ρήμα. Ως υποκείμενο του ρήματος εννοείται το Ἐγὼ και ως αντικείμενο το αὐτοὺς.

καὶ μόνοις τούτοις ἀνθρώπων οἶμαι κρεῖττον εἶναι γενέσθαι: Κύρια πρόταση

οἶμαι: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το ἐγώ. κρεῖττον εἶναι: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο ρήματος (πρόκειται για απρόσωπη έκφραση). γενέσθαι: Τελικό απαρέμφατο ως υποκείμενο της απρόσωπης έκφρασης. τούτοις: Δοτική προσωπική στην απρόσωπη έκφραση. μόνοις: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τούτοις. ἀνθρώπων: Γενική διαιρετική.

οἵτινες ἀθάνατον μνήμην διὰ τὴν ἀρετὴν αὑτῶν κατέλιπον: Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στο μόνοις τούτοις

κατέλιπον: Ρήμα. οἵτινες: Υποκείμενο ρήματος. μνήμην: Αντικείμενο ρήματος. ἀθάνατον: Επιθετικός προσδιορισμός στο μνήμην. διὰ τὴν ἀρετὴν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας. αὑτῶν: Γενική κτητική.

ἐπειδὴ θνητῶν σωμάτων ἔτυχον: Δευτερεύουσα αιτιολογική πρόταση

ἔτυχον: Ρήμα. Ως υποκείμενο εννοείται το οὗτοι. σωμάτων: Αντικείμενο ρήματος. θνητῶν: Επιθετικός προσδιορισμός στο σωμάτων.

Β Ερωτήσεις

1. Ποιοι αξίζουν, σύμφωνα με το κείμενο, να θεωρούνται πραγματικά ευδαίμονες και γιατί;

Ο Λυσίας θεωρεί πραγματικά ευδαίμονες εκείνους οι οποίοι έφτασαν στο τέλος της ζωής τους δίνοντας αγώνες για τα σπουδαιότερα και τα ωραιότερα ιδανικά· εκείνους οι οποίοι δεν παρέμειναν αμέτοχοι περιμένοντας το φυσικό θάνατο· εκείνους που δεν άφησαν την πορεία της ζωής τους να κριθεί από κάποιο τυχαίο γεγονός. Πρόκειται για τους ανθρώπους που προτίμησαν να πολεμήσουν για το καλό της πατρίδας τους και πέθαναν τελικά στο πεδίο της μάχης προσφέροντας τη ζωή τους ως ύψιστη θυσία στην πατρίδα και στους συμπολίτες τους. Οι άνθρωποι αυτοί πεθαίνουν γνωρίζοντας μια διαρκή και ακατάλυτη δόξα, καθώς αντί να σκεφτούν τον εαυτό τους και να αποφύγουν το χρέος τους απέναντι στην πατρίδα, επέλεξαν να πολεμήσουν μέχρι τέλους για τα ιδανικά τους, για το μεγαλείο και την τιμή της πατρίδας.

2. Για ποιους λόγους οι νεκροί πολεμιστές της πόλης θεωρούνται άξιοι ιδιαίτερων τιμών;

Ο Λυσίας τονίζει εμφατικά πως οι νεκροί πολεμιστές της πόλης κατόρθωσαν κάτι το ιδιαίτερα ξεχωριστό, καθώς αν και ήταν θνητοί άνθρωποι, κατάφεραν με τη γενναιότητά τους να κληροδοτήσουν στις επόμενες γενιές ένα παράδειγμα ήθους και αρετής που θα παραμείνει αθάνατο. Οι πολεμιστές αυτοί ξεπερνώντας όλους τους περιορισμούς που τους έθετε η θνητή τους φύση, ξεπερνώντας το φόβο και την έμφυτη αγάπη για τη ζωή επέλεξαν αυτοβούλως να θυσιαστούν υπερασπιζόμενοι την τιμή της πατρίδας τους. Έτσι, η γενναιότητα, η διάθεση αυτοθυσίας και η φιλοπατρία τους συνιστούν στοιχεία που τους καθιστούν άξιους ιδιαίτερων τιμών από τους συμπολίτες τους.

3. οἳ πενθοῦνται μὲν διὰ τὴν φύσιν ὡς θνητοί, ὑμνοῦνται δὲ ὡς ἀθάνατοι διὰ τὴν ἀρετήν: Να σχολιάσετε τη χρήση του σχήματος της αντίθεσης στο απόσπασμα.

Στη φράση αυτή παρατηρούμε μια αξιοθαύμαστη σύνδεση αντίθετων εννοιών, η οποία μάλιστα αποτελεί και την ουσία ολόκληρου του αποσπάσματος. Από τη μία αναφέρεται η φύσις, που με τους αδήριτους νόμους της είναι κοινή για όλους, και από την άλλη η ἀρετή, που διαφοροποιεί τους ανθρώπους. Η ἀρετή είναι ακριβώς αυτή που αναιρεί τη φυσική αντίθεση θνητός - ἀθάνατος και μετατρέπει το πένθος σε ύμνο. Πρόκειται, λοιπόν, για τριπλή αντίθεση, της οποίας οι όροι συμπλέκονται σε ένα αδιάσπαστο σύνολο.

4. Σε ποιες περιπτώσεις και με ποιες εκδηλώσεις τιμώνται στις μέρες μας όσοι θυσιάζονται για την πατρίδα; Ποιες ομοιότητες και διαφορές διακρίνετε σε σχέση με όσα αναφέρονται στο κείμενο;Για όσους θυσίασαν τη ζωή τους ή έχουν προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες στην πατρίδα, η ταφή «δημοσία δαπάνη» και οι πάνδημες τελετές, καθώς και ο χαρακτηρισμός «αθάνατος», είναι τιμές που αποδίδονται και σήμερα. Στις μέρες μας είναι σύνηθες να τελούνται εορταστικές εκδηλώσεις που συνοδεύονται από κατάθεση στεφάνων, καθώς και από στρατιωτικές και μαθητικές παρελάσεις κατά τις εθνικές επετείους. Δεν έχουμε, ωστόσο, διατηρήσει τη συνήθεια των αρχαίων Ελλήνων να τιμούνται οι ένδοξοι νεκροί με τη διοργάνωση αθλητικών και μουσικών αγώνων.

ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ:

iPaideia.gr