"Άξιον Εστί"

"Άξιον Εστί": Ο τρίτος ύμνος της "Γενέσεως" 

και "Τα Πάθη, Ε'"

"Άξιον Εστί": Υπήρξε μία από τις κορυφαίες ποιητικές δημιουργίες του Ελύτη το έργο με το οποίο   απέκτησε σημαίνουσα  θέση στην εθνική λογοτεχνία, προσφέροντας ταυτόχρονα μία «συλλογική μυθολογία» και ένα «εθνικό έργο».Εκδόθηκε το 1959 και το 1963 μελοποιήθηκε εμπνευσμένα από το Μίκη Θεοδωράκη.
Η λογοτεχνική κριτική υπογράμμισε την αισθητική αξία του, καθώς και την τεχνική του αρτιότητα. Η γλώσσα του επαινέθηκε για την κλασσική ακρίβεια της φράσης, ^.ενώ η αυστηρή δόμησή του χαρακτηρίστηκε ως άθλος που «δεν αφήνει να διαφανεί πουθενά ο παραμικρός βιασμός της αυθόρμητης έκφρασης».

    Απαρτίζεται από τρία τμήματα : Τη «Γένεση», τα «Πάθη» και  το «Δοξαστικό». Η σύνθεση του ποιήματος είναι  διαρθρωμένη πάνω στα μέρη της θείας λειτουργίας.   Αποδίδεται  με θαυ­μαστό τρόπο η ατομική και η συλ­λογική μοίρα. Ο ποιητής κατορθώνει να συγκεράσει και να εκφρά­σει ατομικά και συλλογικά πάθη, μέσα από έναν ποιητικό λόγο στον ο­ποίο ακούγονται καθαρά οι φωνές της αρχαίας, της μεσαιωνικής και της νεώτερης παράδοσης. Διακρίνονται,  και στην γλώσσα και στην μορφή, επιρροές από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη, τον Ερωτόκριτο, τους εκκλησιαστικούς ύμνους (και κυρίως αυτούς του Ρωμανού του Μελωδού), τον Σολωμό και τον Κάλβο, το δημοτικό τραγούδι, τον Παπαδιαμάντη και τον Μακρυγιάννη.

       Περιεχόμενο της "Γένεσης" είναι η  γέννηση του κόσμου, μέσω της γέννησης ενός ατόμου, του Ενός , το οποίο ταυτίζεται με τον Ποιητή. Αυτός είναι και παραμένει αξεδιάλυτος με  τον χώρο και την Φύση και έτσι γίνεται εφικτό να εκφραστεί μέσω της μοίρας του ποιητή (ατομικό) η μοίρα του έθνους (γενικό).  Και  «Αυτός ο κόσμος ο μικρός», της ατομικής εμπειρίας, γίνεται εκφραστής του «μεγάλου »  κόσμου. Και το  μικρό και τωρινό ανάγεται σε έκφανση του καθολικού, του απέραντου, του αιώνιου.

         Το ίδιο σχήμα, της  έκφρασης του ατομικού μέσα από το συλλογικό και το αντίθετο, υπάρχει και στα «Πάθη». Ο ποιητής αφηγείται τα πάθη του  Έθνους (πόλεμος, Κατοχή) μέσω της ατομικής του εμπειρίας.

          Στο «Δοξαστικό» αποθεώνεται   υμνούμενος ο μικρός κόσμος (και μέσω της σύνδεσης που έχει επιτευχθεί και ο  μέγας),  τα πάθη και την γέννηση του οποίου, έχει ήδη τραγουδήσει. Εάν η "Γένεση" είναι η Ζωή και τα «Πάθη» ο Θάνατος, το «Δοξαστικό »  αποτελεί μαζί Ανάσταση και Αθανασία. Το κακό επαναστρέφεται σε καλό και ανακαλείται εκστατικά κάθε τι το οποίο  «Άξιον εστί», αξίζει δηλαδή.

  Για το πρώτο απόσπασμα του βιβλίου τα κλειδιά ερμηνείας  είναι η σειρά των τελικών δευτερευουσών προτάσεων και η πολυσημία της λέξης "κόσμος" στο τελευταίο στίχο, ο οποίος αποτελεί και την κατακλείδα -επωδό στην ενότητα της "Γένεσης".  Στο βιβλίο  περιέχεται το μεγαλύτερο μέρος  του τρίτου ύμνου της "Γένεσης"  στο οποίο περιγράφεται η γέννηση της θάλασσας και των νησιών εντελώς τελολογικά ως ένα μέρος ενός θεικoύ  σχεδίου.  Ένας τόπος ο οποίος είναι φτιαγμένος για τον άνθρωπο και  με τον οποίο ο άνθρωπος είναι αναπόσπαστα δεμένος, γιατί προέρχεται από αυτόν, είναι προέκτασή του και αξεδιάλυτο μέρος του. Κι είναι φτιαγμένος με τέτοιο τρόπο που, παρά την απόλυτη συνάφεια και συμβατότητα στα όρια της ταύτισης που αναφέρθηκε παραπάνω, δεν οδηγεί τον άνθρωπο σε πνευματικό τέλμα και σε στείρα  μαλθακή μακαριότητα. Γιατί οι φαινομενικές ελλείψεις του είναι στην πραγματικότητα τα εργαλεία, τα κίνητρα του ανθρώπου να εμβαθύνει και να 
φτάνει στην ουσία των πραγμάτων και παράλληλα ("άλλοτε από τον ίδιο ουράνο" λέει κάπου ο Καββαδίας) να μην φοβάται να ξανοίγεται στο άπειρο, να κρατά ετοιμοπόλεμο και ελεύθερο το πνεύμα του...
Κατόπιν αυτών, το συμπέρασμα της επωδού έρχεται χωρίς χάσματα, αβίαστα, λογικά και αναπόφευκτα... Τα νησιά αυτά, αν και μικρά,  είναι ένας πλήρης κόσμος απέραντης ομορφιάς (κόσμος= στολίδι) και ένας  ολοκληρωμένος κόσμος απίστευτης τελειότητας  (κόσμος= σύμπαν) για όλους τους ανθρώπους  .

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Αν χαρακτηριστικά της τεχνικής του Ελύτη είναι τα παρακάτω, ποια απ’ αυτά αναγνωρίζετε στο κείμενό μας;

    Ο ελεύθερος στίχος

    Η γλωσσική πρωτοτυπία

    Η περιορισμένη στίξη

    Η συνειρμική εναλλαγή εικόνων

    Οι υπερρεαλιστικές (εξωπραγματικές) εικόνες

    Οι μεταφορές, οι παρομοιώσεις, οι μετωνυμίες

    Οι λυρικές περιγραφές

    Η σύζευξη των αντιθέτων

    Η αντίληψη των πραγμάτων μέσω των αισθήσεων

2. Αν βασικά θεματικά μοτίβα του Ελύτη είναι τα παρακάτω, ποια απ’ αυτά αναγνωρίζετε στο κείμενό μας;

     Η θάλασσα, το Αιγαίο

     Το ελληνικό τοπίο

     Η ελληνική ιστορία

     Η ελληνική λογοτεχνική παραγωγή

     Ο έρωτας και η γυναίκα

     Η ποίηση

     Η δημιουργία ενός νέου κόσμου

     Η φύση

     Το φως

     Ο θάνατος και η νίκη μας εναντίον του

3. Αν ο καινούριος κόσμος χρειάζεται και τη διαδικασία του ονείρου, σε ποιο σημείο του ποιήματος ο ποιητής ονειρεύεται; 
4. Αν το «βάθος» για το οποίο μιλάει δε σημαίνει βαθιά στη γη, τι άλλο μπορεί να σημαίνει;

-----------------------------------------------------------------------------------------------------

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ ΤΟΥ ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΗΣ Γ΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

1.Αντιστοιχίζω:

1^η ενότητα (στ…..) (α) Τα φυσικά στοιχεία και ο ρόλος τους

2^η ενότητα (στ….) (β) Η ταύτιση του ποιητή με τον κόσμο

3^η ενότητα (στ….) (γ) Η δημιουργία της θάλασσας και των νησιών

2.«και είδα και θαύμασα» : ποιο είναι το ποιητικό υποκείμενο, το οποίο παρακολουθεί τη δημιουργία του κόσμου σε ποιο πρόσωπο μιλά και πώς νιώθει;

3. «τότε είπε και γεννήθηκεν η θάλασσα» : εκτός από τον ποιητή υπάρχει και ένα δεύτερο πρόσωπο. Ποιο είναι αυτό και σε ποιο πρόσωπο (α, β, γ ενικό – πληθυντικό) απευθύνεται προς τον ποιητή; («για να σου φέρνει την άνοιξη»).

4.Ο κόσμος πλάθεται κατ’ εικόνα και ομοίωση του ποιητή, άρα καθορίζει τα χαρακτηριστικά της ποιητικής του ταυτότητας. Είναι ένα αιγαιοπελαγίτικο τοπίο, στο οποίο κυριαρχεί η θάλασσα και τα νησιά.Δώσε τρεις μεταφορικές εικόνες που χαρακτηρίζουν τα νησιά.

5.Ποια στοιχεία συνθέτουν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία των νησιών και ποιόν ανώτερο σκοπό εκπληρώνουν;

6.Όλα τα στοιχεία του κόσμου αυτού συμπράττουν, για να διαμορφώσουν τα χαρακτηριστικά του ανθρώπου που ζει μέσα σε αυτόν τον χώρο. Ποια είναι αυτά τα χαρακτηριστικά;

* Ο ποιητής «διαβάζοντας» ένα – ένα τα στοιχεία του κόσμου αποκτά αυτογνωσία, κατανοεί το νόημα του κόσμου και διαμορφώνει την ποιητική του φυσιογνωμία.

7.Να σχολιάσεις τη γλώσσα του ποιήματος, την έλλειψη στίξης, το ύφος και τον στίχο.

8.Να εντοπίσεις μεταφορές, παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, αντιθέσεις, επαναλήψεις.

9Να βρείτε και να σχολιάσετε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του νησιωτικού χώρου που προβάλλονται στο ποίημα.

10)Να αναλυθεί και να  σχολιαστεί ο στίχος:«και να τραβάς του βάθους ολοένα»

11)Για ποιο λόγο νομίζετε ότι στο ποίημα δεν υπάρχουν σημεία στίξης; Τι θέλει να εκφράσει μ’ αυτή την τεχνική ο ποιητής;

12)Με ποια εκφραστικά μέσα  ο Ελύτης παρουσιάζει τη δημιουργία της θάλασσας και των αιγαιοπελαγίτικων νησιών;

13. Πώς κορυφώνεται ο θαυμασμός του ποιητή; Πώς αίρεται , κατά τη γνώμη σας, η αντίφαση του καταληκτικού στίχου  του αποσπάσματος;

14. Υποθέτοντας πως είστε το ποιητικό υποκείμενο που βίωσε την κοσμογονία της γένεσης των ελληνικών νησιών, καταγράψτε στο προσωπικό σας ημερολόγιο τις  σκέψεις σας και τα συναισθήματά σας.

  Το δεύτερο απόσπασμα του σχολικού βιβλίου προέρχεται από τα "Πάθη". Ας το ακούσουμε  μελοποιημένο από τον Μίκη Θεοδωράκη .

 Ο  τόνος εδώ δεν είναι πανηγυρικός και χαρούμενος, μα σκοτεινός. Και με τις δυο έννοιες. Και δυσκολονόητος και σοβαρός/ μελαγχολικός. Πλην η μελαγχολία που υπάρχει είναι αυτή της γνώσης της σοβαρότητας μιας κατάστασης κι όχι εκείνη της παραίτησης... Το ποιητικό υποκείμενο εδώ εστιάζει στο άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ελληνικής φύσης. Τα ψηλά και απόκρημνα βουνά.  Τα βουνά αντιμετωπίζονται στο ποίήμα ως θεματοφύλακας και εκφραστής της μνήμης,  ως σύμβολο σταθερότητας και διαχρονικά και συγχρονικά. Από την μια, δηλαδή,  συμβολίζουν το ενιαίο και το αδιάσπαστο της ελληνικότητας ("καλότυχα είναι τα βουνά ποτέ τους δεν γερνάνε...") και από την άλλη,  τόσο την αδάμαστη και την αδούλωτη ψυχή των κατοίκων της χώρας όσο και τους μαχητές της (κάθε) Αντίστασης ενάντια στον (κάθε) κατακτητή... Και από τα βουνά είναι εκπορεύεται η τελική ανάσταση...
 Διότι, όπως και αλλού (κι ίσως προφητικά) στο "Άξιον Εστί" λέει ο Ελύτης ("Τα Πάθη, Ζ'" ), ο ίδιος ο τόπος είναι αυτός που δεν δέχεται την υποταγή...

"ΗΡΘΑΝ ντυμένοι "φίλοι" αμέτρητες φορές οι εχθροί μου το παμπάλαιο χώμα πατώντας.

Και το χώμα δεν έδεσε ποτέ με τη φτέρνα τους. Έφεραν το Σοφό, τον Οικιστή και το Γεωμέτρη, Βίβλους γραμμάτων και αριθμών, την πάσα Υποταγή και Δύναμη, το παμπάλαιο φως εξουσιάζοντας. Και το φως δεν έδεσε ποτέ με τη σκέπη τους.

Ούτε μέλισσα καν δε γελάστηκε το χρυσό ν' αρχινίσει παιχνίδιούτε ζέφυρος καν, τις λευκές να φουσκώσει ποδιές. Έστησαν και θεμελίωσαν στις κορφές, στις κοιλάδες, στα πόρτα πύργους κραταιούς κι επαύλεις ξύλα κι άλλα πλεούμενα, τους Νόμους, τους θεσπίζοντας τα καλά και συμφέροντα, στο παμπάλαιο μέτρο εφαρμόζοντας. Και το μέτρο δεν έδεσε ποτέ με τη σκέψη τους.

Ούτε καν ένα χνάρι θεού στην ψυχή τους σημάδι δεν άφησε ούτε καν ένα βλέμμα ξωθιάς τη μιλιά τους δεν είπε να πάρει. Έφτασαν ντυμένοι "φίλοι" αμέτρητες φορές οι εχθροί μου, τα παμπάλαια δώρα προσφέροντας. Και τα δώρα τους άλλα δεν ήτανε παρά μόνο σίδερο και φωτιά. Στ' ανοιχτά που καρτέραγαν δάχτυλα μόνον όπλα και σίδερο και φωτιά. Μόνον όπλα και σίδερο και φωτιά

". 

Κι είναι πολύ ενδεικτικό και χαρακτηριστικό ότι η ίδια σκέψη υπάρχει και στον Ρίτσο,  έναν ποιητή προερχόμενο από ένα διαφορετικό  ποιητικό σύμπαν κα  υποστηρικτή μιας διαφορετικής θεώρησης της ζωής.
"Αυτά τα δέντρα δεν βολεύονται με λιγότερο ουρανό... "

ΕΛΥΤΗΣ ΚΑΙ ΣΟΥΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

Οδυσσέας Ελύτης

Έλληνας ποιητής και ζωγράφος. Ο Οδυσσέας Ελύτης υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους ποιητές μας, που τιμήθηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1979.Αποτέλεσε ένα από τα επίλεκτα μέλη της λεγόμενης «γενιάς του τριάντα» στον χώρο της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα γεννήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 1911 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Ήταν ο μικρότερος από τα έξι παιδιά του Λέσβιου επιχειρηματία Παναγιώτη Αλεπουδέλη και της συμπατριώτισσάς του Μαρίας Βρανά. Ο πατέρας του εγκαταστάθηκε το 1895 στο Ηράκλειο, όπου ίδρυσε εργοστάσιο σαπωνοποιίας και πυρηνελουργίας, και δύο χρόνια αργότερα παντρεύτηκε τη μητέρα του.Με την έκρηξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου το 1914, ο Παναγιώτης Αλεπουδέλης μεταφέρει την επιχειρηματική του δραστηριότητα στην Αθήνα και εγκαθίσταται με την οικογένειά του στην οδό Σόλωνος 98α. Σε ηλικία έξι ετών ο Οδυσσέας εγγράφεται στο ιδιωτικό Λύκειο Μακρή, που βρισκόταν τότε στην οδό Ιπποκράτους. Το 1918 πεθαίνει η μεγαλύτερη αδελφή του Μυρσίνη, σε μόλις ηλικία 20 ετών. Το 1923, ένα έτος μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η οικογένεια Αλεπουδέλη ταξιδεύει στο εξωτερικό (Ιταλία, Ελβετία, Γερμανία, Γιουγκοσλαβία). Το 1924 θα γνωρίσει στη Λωζάνη τον Ελευθέριο Βενιζέλο, που αποτελούσε το πολιτικό ίνδαλμα της οικογένειάς του.

Το φθινόπωρο του 1924 μετεγγράφεται στο Γ' Γυμνάσιο Αρρένων Αθηνών και τον επόμενο χρόνο χάνει τον πατέρα του. Σ’ αυτή την περίοδο των μαθητικών του χρόνων εκδηλώνονται τα πρώτα πνευματικά του ενδιαφέροντα. Συνεργάζεται με το περιοδικό Διάπλασις των Παίδων, διαβάζει ελληνική και γαλλική λογοτεχνία και το 1927 έρχεται σε επαφή με την ποίηση του Καβάφη. Το 1928 παίρνει το απολυτήριο του τότε Γυμνασίου και γνωρίζει την ποίηση του Κώστα Καρυωτάκη. Όλα αυτά τα χρόνια ο Οδυσσέας επισκεπτόταν σχεδόν κάθε καλοκαίρι κάποιο από τα νησιά του Αιγαίου, γεγονός που θα επηρεάσει το λυρικό υπόστρωμα της ποίησής του.

Το 1929 αποτελεί καθοριστικό έτος για την ποιητική του διαδρομή. Ανακαλύπτει τον σουρεαλισμό και διαβάζει Λόρκα και Ελιάρ. Γράφει τα πρώτα του ποιήματα και τα στέλνει με ψευδώνυμο σε περιοδικά. Το 1930 εγγράφεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και η οικογένειά του μετακομίζει στην οδό Μοσχονησίων 146 (Πλατεία Αμερικής). Το 1933 γίνεται μέλος της Ιδεοκρατικής Φιλοσοφικής Ομάδας του Πανεπιστημίου και συμμετέχει σε εκδηλώσεις και συζητήσεις με τους Ιωάννη Συκουτρή, Ιωάννη Θεοδωρακόπουλο, Παναγιώτη Κανελλόπουλο και Κωνσταντίνο ΤσάτσοΤο 1935 θα γνωρίσει τον ποιητή και ψυχαναλυτή Ανδρέα Εμπειρίκο, που θα επηρεάσει καθοριστικά την ποίησή του, όπως και τη λαϊκή ζωγραφική του Θεόφιλου, η οποία θα ασκήσει σημαντική επίδραση στον εικονιστικό προσανατολισμό της ποίησής του. Τον ίδιο χρόνο, ο φίλος και ομότεχνός του Γιώργος Σαραντάρης τον φέρνει σε επαφή με τη λογοτεχνική συντροφιά, που εξέδιδε το πρωτοποριακό περιοδικό Νέα Γράμματα. Την αποτελούσαν, μεταξύ άλλων, οι Γιώργος Σεφέρης, Γιώργος Θεοτοκάς, Γιώργος Κατσίμπαλης και Ανδρέας Καραντώνης. Στα Νέα Γράμματα θα δημοσιευτεί το πρώτο του δόκιμο ποίημα με τίτλο Του Αγαίου, με την υπογραφή: Ελύτης.

Το 1936 γνωρίζεται με τον ποιητή Νίκο Γκάτσο και από τότε θα τους συνδέσει μια μακρόχρονη και στενή φιλία. Στην παρέα τους εντάσσονται οι ζωγράφοι Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας και Γιάννης Μόραλης, καθώς και ο ποιητής Νίκος Καρύδης, δημιουργός του εκδοτικού οίκου Ίκαρος, ο οποίος θα εκδώσει τα περισσότερα από τα βιβλία του Ελύτη. Τον ίδιο χρόνο θα διακόψει τις σπουδές του στη Νομική και θα στρατευθεί. Θα απολυθεί ως έφεδρος αξιωματικός το 1938Τον Δεκέμβριο του 1939, όταν ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος έχει ξεσπάσει, θα εκδώσει σε 300 αντίτυπα την πρώτη ποιητική συλλογή του με τίτλο Προσανατολισμοί, μια φωτεινή αχτίδα μέσα «στη συννεφιά του κόσμου». Το 1940 η οικογένεια Αλεπουδέλη μετακομίζει στην οδό Ιθάκης 31 και την ίδια χρονιά ο Σάμουελ Μπο-Μποβί μεταφράζει τα πρώτα ποιήματα του Ελύτη στα γαλλικά.Με την έκρηξη του ελληνοϊταλικού πολέμου (28 Οκτωβρίου 1940) επιστρατεύεται ως ανθυπολοχαγός και ο παγωμένος χειμώνας του '40, τον βρίσκει στην πρώτη γραμμή του πυρός. Στις 13 Δεκεμβρίου 1940 προωθείται με το λόχο του εντός του αλβανικού εδάφους. Στις αρχές του 1941 παθαίνει κοιλιακό τύφο και μεταφέρεται ετοιμοθάνατος στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Γλυτώνει τον θάνατο ως εκ θαύματος και μεταφέρεται στην Αθήνα. Η μακριά του ανάρρωση συμπίπτει με την εισβολή των Γερμανών στην Ελλάδα και την επακολουθήσασα Κατοχή.

Το 1943 κυκλοφορεί τη δεύτερη ποιητική του συλλογή Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα, μια αλληγορική αντίσταση μέσα στην Κατοχή, καμουφλαρισμένη σε μια υπερρεαλιστική φόρμα, όπως η Αμοργός του Γκάτσου και ο Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου, που κυκλοφορούν την ίδια χρονιά.

Το 1945 συνεργάζεται με το υπερρεαλιστικό περιοδικό Τετράδιο. Δημοσιεύει μεταφράσεις ποιημάτων του Λόρκα κι ένα δικό του έργο, την ελεγεία Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας. Την ίδια χρονιά, με εισήγηση του Γιώργου Σεφέρη, τοποθετείται διευθυντής προγράμματος του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (ΕΙΡ), θέση από την οποία παραιτείται μετά από λίγο. Την περίοδο αυτή ασχολείται με τη ζωγραφική, που ήταν μια παλιά του απασχόληση, συμπληρωματική της ποίησης του.Το 1948 φεύγει από την Ελλάδα, που δοκιμάζεται από τον Εμφύλιο Πόλεμο, για την Ελβετία και από εκεί στο Παρίσι, όπου εγκαθίσταται. Εκεί γνωρίζεται με την πρωτοπορία της γαλλικής διανόησης (Μπρετόν, Ελιάρ, Τζαρά, Καμί) και έρχεται σε επαφή με εικαστικούς καλλιτέχνες, όπως οι Πικάσο, Ματίς, Σαγκάλ και Τζιακομέτι. Το 1950 επισκέπτεται την Ισπανία και στο τέλος του ίδιου χρόνου εγκαθίσταται στο Λονδίνο, όπου συνεργάζεται με το BBC.

Το 1952 επιστρέφει στην Ελλάδα και τον επόμενο χρόνο επανακάμπτει στο ΕΙΡ ως διευθυντής προγράμματος, θέση που θα κρατήσει για ένα μονάχα χρόνο. Το 1959 κυκλοφορεί το Άξιον Εστί, μια κορυφαία στιγμή της ελληνικής λογοτεχνίας. Ο ποιητής καταδύεται στις ρίζες του ελληνικού μύθου και αντλεί υλικό και μορφές, εικόνες και ήχους, επιτυγχάνοντας μια δραματική σύνθεση, στην οποία το λυρικό «εγώ» ταυτίζεται με το επικό «εμείς» και η σύγχρονη γραφή συνδυάζεται με μια περιουσία, αρχαία βυζαντινή και νεώτερη. Το έργο αυτό του Ελύτη θα γνωρίσει πλατιά αναγνώριση και θα γίνει «κτήμα του Λαού», όταν θα μελοποιηθεί από τον Μίκη Θεοδωράκη το 1964.

Το 1967 το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου τον βρίσκει να μεταφράζει αποσπάσματα της Σαπφούς, στη νέα του κατοικία επί της οδού Σκουφά 23. Το 1969 φεύγει για δεύτερη φορά από την Ελλάδα και εγκαθίσταται στο Παρίσι, όπου θα παραμείνει έως το 1971, οπότε επιστρέφει οριστικά στην Ελλάδα. Μετά την πτώση της δικτατορίας, διορίζεται πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ε.Ι.Ρ.Τ. και μέλος για δεύτερη φορά του Διοικητικού Συμβουλίου του Εθνικού Θεάτρου (1974 - 1977). Παρά την πρόταση της Νέας Δημοκρατίας να συμπεριληφθεί στο ψηφοδέλτιο των βουλευτών Επικρατείας, ο Ελύτης αρνείται, παραμένοντας πιστός στην αρχή του να μην αναμιγνύεται ενεργά στην πολιτική πρακτική. Το 1977 αρνείται, επίσης, την αναγόρευσή του ως Ακαδημαϊκού.Το 1979 έρχεται η μεγάλη στιγμή για τον ποιητή. Στις 18 Οκτωβρίου η Σουηδική Ακαδημία ανακοινώνει ότι θα του απονεμηθεί το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας «για την ποίησή του, που με βάθρο την ελληνική παράδοση περιγράφει με αισθητική δύναμη και υψηλή πνευματική διακριτικότητα, τον αγώνα του σύγχρονου ανθρώπου για την ελευθερία και τη δημιουργία». Στην ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας επισημαίνεται ότι το Άξιον Εστί αποτελεί ένα από τα αριστουργήματα της ποίησης του 20ου αιώνα. Ο Ελύτης παρέστη στην καθιερωμένη τελετή απονομής στις 10 Δεκεμβρίου 1979 στη Στοκχόλμη, παραλαμβάνοντας το βραβείο από τον βασιλιά της Σουηδίας Κάρολο Γουσταύο και γνωρίζοντας παγκόσμια δημοσιότητα.

Τα επόμενα χρόνια θα είναι αρκούντως δημιουργικά για τον Ελύτη, με σημαντικές εκδόσεις έργων του στην ποίηση, το δοκίμιο και τη μετάφραση. Οι διακρίσεις και οι τιμές για το έργο του, εντός και εκτός της Ελλάδας, θα συνεχιστούν και θα ενταθούν. Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης θα φύγει από τη ζωή στις 18 Μαρτίου 1996, σε ηλικία 85 ετών.

Ο Οδυσσέας Ελύτης αποτέλεσε έναν από τους τελευταίους εκπροσώπους της λογοτεχνικής γενιάς του τριάντα, ένα από τα χαρακτηριστικά της οποίας υπήρξε το ιδεολογικό δίλημμα ανάμεσα στην ελληνική παράδοση και τον ευρωπαϊκό μοντερνισμό. Ο ίδιος ο Ελύτης χαρακτήριζε τη δική του θέση στη γενιά αυτή ως παράξενη, σημειώνοντας χαρακτηριστικά: «από το ένα μέρος ήμουνα ο στερνός μιας γενιάς, που έσκυβε στις πηγές μιας ελληνικότητας, κι απ' την άλλη ήμουν ο πρώτος μιας άλλης που δέχονταν τις επαναστατικές θεωρίες ενός μοντέρνου κινήματος».

Εργογραφία

Ποιητικές συλλογές

• Προσανατολισμοί («Πυρσός», 1939)
• Ήλιος ο Πρώτος μαζί με τις παραλλαγές πάνω σε μιαν αχτίδα ( «Γλάρος», 1943)
• Το Άξιον Εστί («Ίκαρος», 1959)
• Έξι και μία τύψεις για τον ουρανό («Ίκαρος», 1960)
• Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας («Ίκαρος», 1962)
• Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας («Ίκαρος», 1971)
• Το Φωτόδεντρο και η Δέκατη Τέταρτη Ομορφιά («Ίκαρος», 1971)
• Το Μονόγραμμα («Ίκαρος», 1972)
• Τα Ρω του Έρωτα («Αστερίας», 1972)
• Τα Ετεροθαλή («Ίκαρος», 1974)
• Μαρία Νεφέλη («Ίκαρος», 1978)
• Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρίας («Ίκαρος», 1982)
• Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου («Ύψιλον», 1984)
• Ο μικρός ναυτίλος («Ίκαρος», 1985)
• Τα ελεγεία της Οξώπετρας («Ίκαρος», 1991)
• Δυτικά της λύπης («Ίκαρος», 1995)
• Εκ του πλησίον («Ίκαρος», 1998)

Δοκίμια

• Η αληθινή φυσιογνωμία και η λυρική τόλμη του Ανδρέα Κάλβου («Νέα Εστία», 1946)
• Ο ζωγράφος Θεόφιλος («Αστερίας» 1973)
• Ανοιχτά χαρτιά («Αστερίας», 1974)
• Η μαγεία του Παπαδιαμάντη («Ερμής», 1976)
• Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο («Ύψιλον», 1980)
• Ιδιωτική Οδός («Ύψιλον»,1990)
• Τα Δημόσια και τα Ιδιωτικά («Ίκαρος», 1990)
• Εν λευκώ («Ίκαρος», 1993)
• Ο κήπος με τις αυταπάτες («Ύψιλον», 1995)

Μεταφράσεις

• Ζαν Ζιρωντού: «Νεράιδα - Ονειρόδραμα σε τρεις πράξεις» (Εταιρία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, 1973)
• Μπέρτολτ Μπρεχτ: «Ο κύκλος με την κιμωλία» (Εταιρία Σπουδών Σχολής Μωραΐτη, 1974)
• Δεύτερη Γραφή («Ικαρος», 1976)
• Σαπφώ (1976)
• Η Αποκάλυψη του Ιωάννη («Υψιλον», 1985)Ο Οδυσσέας Αλεπουδέλης χρησιμοποίησε ψευδώνυμο για το λογοτεχνικό έργο του, επειδή ήθελε να αποστασιοποιηθεί από το οικογενειακό του επίθετο, το οποίο ήταν «συνυφασμένο με ό,τι εγώ μισώ στη ζωή, το πρακτικό δηλαδή πνεύμα, την εμπορική πίστη, τον άκρατο ωφελιμισμό». Το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Ελύτης μπορεί να προέρχεται από τον συνδυασμό της συλλαβής «ελ», αρχικής σε ονόματα σημαδιακά, όπως Ελλάδα, Ελπίδα, Ελευθερία, Ελένη, με τη γενική τοπωνυμική κατάληξη των ελληνικών ονομάτων ανάλογα με το «Πολίτης», όπως προτείνει ο ελληνιστής Κίμων Φράιερ. Παλαιότερα οι φίλοι υποστήριζαν τρεις εκδοχές του ψευδωνύμου Ελύτης: το όνομα Eluard (Ελιάρ) και τις λέξεις elite (ελίτ) και αλήτης.
  Πηγή: https://www.sansimera.gr/biographies/557
  
  © SanSimera.gr