Αιτιολογικές προτάσεις

Αιτιολογικές λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εκφράζουν αιτία. Μεταξύ της αιτιολογικής πρότασης και της κύριας υπάρχει η σχέση του αιτίου και του αποτελέσματος, δηλαδή η αιτιολογική εκφράζει την αιτία και η κύρια το αποτέλεσμα.

Εισάγονται:

α) με τους αιτιολογικούς συνδέσμους ὅτι, διότι, ὡς (= διότι, για τον λόγο ότι, επειδή, γιατί, εφόσον), ἐπεί,ἐπειδή, διόπερ, διότι περ, (= διότι ακριβώς, διότι βέβαια) ἐπείπερ, ἐπειδήπερ, (= επειδή ακριβώς, επειδή βέβαια)

β) με το εἰ (= που, αφού, επειδή)

γ) σπανιότερα με τους χρονικούς συνδέσμους ὅτε, ὁπότε (= αφού)
Παρατηρήσεις:

• Ο σύνδεσμος ὅτι εκφράζει αντικειμενική αιτία και κανονικά βρίσκεται μετά από ρήματα που εκφράζουν ψυχικό πάθος: ἥδομαι, θαυμάζω, χαίρω, χάριν ἔχω, χαρίζομαι, ἀγαπῶ, αἰσχύνομαι, ἐπιτιμῶ, ή μετά από τις φράσεις: αἰσχρὸν ἐστι, δεινὸν ἐστι, ἀγαπητὸν ἐστι, θαυμαστὸν ἐστι, πλημμελὲς ἐστιν.
  
  Μετά τα παραπάνω ρήματα και εκφράσεις εισάγει αιτιολογικές προτάσεις υποθετικήςαιτιολογίας και ο σύνδεσμος εἰ. Οι προτάσεις αυτές μπορεί να χρησιμοποιηθούν και ωςυποκείμενα απρόσωπων εκφράσεων που δηλώνουν ψυχικό πάθος. Κανονικά ακολουθούν την κύρια πρόταση, σε αντίθεση με τις υποθετικές προτάσεις οι οποίες προηγούνται. Διακρίνονται επίσης από τις πλάγιες ερωτηματικές εξαιτίας της εξάρτησής τους από διαφορετικής σημασίας ρήματα. Παίρνουν άρνηση μή ή οὐ.
  
  Ο σύνδεσμος ὡς εκφράζει υποκειμενική αιτία.
  
  
  Οι σύνδεσμοι ὡς και ἐπεί εισάγουν κύρια πρόταση που αιτιολογεί τα προηγούμενα μετά από τελεία ή άνω τελεία κι αν δεν ακολουθεί βεβαίως άλλη πρόταση.
  
  
  Ξενοφῶντα ᾐτιῶντο, ὅτι ἐδίωκεν ἀπὸ τῆς φάλαγγος.
  (= Κατηγορούσαν τον Ξενοφῶντα, διότι τους απομάκρυνε από τη φάλαγγα.)
  
  
• Μὴ θαυμάζετε, ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παρούσι πράγμασι.
  (= Μην απορείτε, επειδή αγανακτώ με την παρούσα κατάσταση.)
  
  
• Οὐ πολλῷ δέω χάριν ἔχω τῷ κατηγόρῳ, ὅτι μοι παρεσκεύασε τὸν ἀγῶνα τουτονί.
  (= Σχεδόν χρωστώ ευγνωμοσύνη στον κατήγορο, γιατί μου ετοίμασε αυτή τη δίκη.)
  
  
• Ἀγοράτου δὲ ἀπεψηφίσαντο, διότι ἐδόκει προθύμως τούτους ἀπολλύναι.
  (= Τον Αγόρατον τον αθώωσαν, διότι τους φαινόταν ότι πρόθυμα φόνευσε αυτούς τους άνδρες.)
  
  
•  ἐμὸν δ' ἐγέλασσε φίλον κῆρ, ὡς ὄνομ' ἐξαπάτησεν ἐμὸν καὶ μῆτις ἀμύμων
  (= η δική μου καρδιά όμως γέλασε για το πώς τους παραπλάνησε το όνομά μου και το άψογο τέχνασμα.)
  
  
• Ἐπεὶ δὲ οὐκ ἤθελον καθαιρεῖν τὰ τείχη, φρουρὰν φαίνουσιν ἐπ' αὐτούς.
  (= Επειδή δεν ήθελαν να κατεδαφίσουν τα τείχη, τους κήρυξαν τον πόλεμο.)
  
  
• Νῦν δὲ, ἐπειδὴ οὐκ ἐθέλεις καὶ ἐμοί τις ἀσχολία ἐστίν, ἄπειμι·
  (= Και τώρα, επειδή δε θέλεις, κι εγώ έχω κάποια δουλειά, θα φύγω·)
  
  
• Θαυμάζω δ' ἔγωγε, εἰ μηδεὶς ὑμῶν μήτ' ένθυμεῖται μήτ' ὀργίζεται.
  (= Εγώ τουλάχιστον απορώ, γιατί κανείς από σας ούτε θυμάται ούτε οργίζεται.)
  
  
• Οὐ θαυμαστόν εἰ μἠ τούτων ἐνεθυμήθησαν;
  (= Δεν είναι παράδοξο που δε θυμήθηκαν αυτά;)
  
  
• Φεῦ <σου>, ὦ Ἑλλάς, ὁπότε οἱ νῦν τεθνηκότες ἱκανοὶ ἦσαν ζῶντες νικᾶν μαχόμενοι πάντας τοὺς βαρβάρους.
  (= Αλοίμονο, Ελλάδα, γιατί οι τωρινοί νεκροί, αν ζούσαν, μπορούσαν να νικήσουν πολεμώντας όλους τους βαρβάρους.)
  
  
• Ὡς χρὴ σὲ περὶ πολλοῦ ποιεῖσθαι τὴν φρόνησιν. > κύρια
  (= Γιατί πρέπει να θεωρείς σημαντική τη φρόνηση.)
  
  
• Νῦν δὲ, ἐπειδὴ οὐκ ἐθέλεις καὶ ἐμοὶ τις ἀσχολία ἐστίν, ἄπειμι· ἐπεί καὶ ταῦτ' ἂν ἴσως οὐκ ἀηδῶς σου ἤκουν. > κύρια
  (= Και τώρα, επειδή δε θέλεις, κι εγώ έχω κάποια δουλειά, θα φύγω· γιατί και αυτά με ευχαρίστηση θα τα άκουα από σένα.)
  
  

Κατά το περιεχόμενό τους είναι προτάσεις κρίσης.

Δέχονται άρνηση οὐ

Εκφέρονται με:

οριστική, όταν δηλώνουν αίτιο πραγματικό:

• Ξενοφῶντα ᾐτιῶντο, ὅτι ἐδίωκεν ἀπὸ τῆς φάλαγγος.
  (= Κατηγορούσαν τον Ξενοφῶντα, διότι τους απομάκρυνε από τη φάλαγγα.)

δυνητική οριστική, όταν δηλώνουν αίτιο δυνατό στο παρελθόν ή μη πραγματικό:

• Οὐκ ἔλεγε τὰς ἐμὰς πράξεις, ὅτι ἐδείκνυεν ἂν τὴν ἐμὴν ἀρετήν.
  (= Δεν έλεγε τις πράξεις μου, γιατί θα έδειχνε την αρετή μου.)

δυνητική ευκτική, όταν δηλώνουν αίτιο δυνατό στο παρόν ή στο μέλλον:

• Δέομαι οὖν σου παραμεῖναι ἡμῖν, ὡς ἐγὼ οὐδ' ἂν ἑνὸς ἥδιον ἀκούσαιμι ἤ σοῦ.
  (= Σε παρακαλώ λοιπόν να μείνεις μαζί μας, γιατί εγώ κανέναν άλλο δε θα άκουα με μεγαλύτερη ευχαρίστηση εκτός από σένα.)

ευκτική του πλάγιου λόγου, όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου:

• Οἱ στρατηγοὶ ἐθαύμαζον, ὅτι Κῦρος οὐ φαίνοιτο.
  (= Οι στρατηγοί απορούσαν γιατί ο Κύρος δε φαινόταν.)

Χρησιμεύουν ως: επιρρηματικός προσδιορισμός της αιτίας του ρήματος της κύριας πρότασης· για το λόγο αυτό ακολουθούν την κύρια πρόταση. Σπανίως χρησιμοποιούνται και ως επεξήγηση σε εμπρόθετο προσδιορισμό της αιτίας.

• Διὰ τοῦτο κρίνεται, ὅτι παρὰ τοὺς νόμους δημηγορεῖ.

Ισοδυναμούν με: αιτιολογική μετοχή, εμπρόθετο προσδιορισμό της αιτίας, γενική της αιτίας, δοτική της αιτίας, αιτιατική της αιτίας.

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

Να υπογραμμίσετε τις δευτερεύουσες αιτιολογικές προτάσεις, να δηλώσετε πώς εισάγονται και να δικαιολογήσετε την εκφορά τους.

 1. Ἄντρες στρατιῶται, μὴ θαυμάζετε ὅτι χαλεπῶς φέρω (= δυσφορώ) τοῖς παροῦσι πράγμασι.

 2. Λείπουσιν τὸν λόφον οἱ ἱππεῖς, ἐπεὶ καὶ ἐνταῦθα ἐχώρουν Ἕλληνες. 

 3. Ὡς δὲ τὴν νύκτα ἠγρύπνησαν, ἐκάθευδον μέχρι πόρρω (=αργά) τῆς ἡμέρας. 

 4. Οἱ Ἀθηναῖοι τὸν Περικλέα ἐκάκιζον, ὅτι στρατηγὸς ὢν οὐκ ἐπεξάγοι ἐπὶ τοὺς πολεμίους. 

 5. Ἐχαλέπηναν, ὅτι αἴσθοιντο τοὺς πολεμίους ἰόντας

1. Ἄντρες στρατιῶται, μὴ θαυμάζετε ὅτι χαλεπῶς φέρω (= δυσφορώ ) τοῖς παροῦσι πράγμασι. ὅτι χαλεπῶς φέρω τοῖς παροῦσι πράγμασι: εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι, εκφέρεται με οριστική μετά από αρκτικό χρόνο.

 2. Λείπουσιν τὸν λόφον οἱ ἱππεῖς, ἐπεὶ καὶ ἐνταῦθα ἐχώρουν Ἕλληνες. ἐπεὶ καῖ ἐνταῦθα ἐχώρουν Ἕλληνες: εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ἐπεί, εκφέρεται με οριστική μετά από αρκτικό χρόνο.

 3. Ὡς δὲ τὴν νύκτα ἠγρύπνησαν, ἐκάθευδον μέχρι πόρρω (=αργά ) τῆς ἡμέρας. ὡς δὲ τὴν νύκτα ἠγρύπνησαν: εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὡς, εκφέρεται με οριστική, αν και εξαρτάται από ιστορικό χρόνο, το περιεχόμενο της δευτερεύουσας έχει ισχύ και στο παρόν. 

 4. Οἱ Ἀθηναῖοι τὸν Περικλέα ἐκάκιζον, ὅτι στρατηγὸς ὢν οὐκ ἐπεξάγοι ἐπὶ τοὺς πολεμίους. ὅτι στρατηγὸς ὢν οὐκ ἐπεξάγοι ἐπὶ τοὺς πολεμίους: εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι, εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου μετά από ιστορικό χρόνο .

 5. Ἐχαλέπηναν, ὅτι αἴσθοιντο τοὺς πολεμίους ἰόντας. ὅτι αἴσθοιντο τοὺς πολεμίους ἰόντας: εισάγεται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο ὅτι, εκφέρεται με ευκτική του πλαγίου λόγου μετά από ιστορικό χρόνο.
ΔΙΚΤΥΟΓΡΑΦΙΑ

http://www.schools.ac.cy/eyliko/mesi/themata/archaia_ellinika/ekpaideftiko_yliko/b_lykeiou/aitiologikes_protaseis.pdfhttp://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/Yliko/Theoria%20arxaia/deutereuouses-protaseis.htm